***HeleNa***
مــدیـر بـازنشـسـتـه
مقدمه
توت از خانواده Moraceae و جنس Morus است که در ایران 2 گونه آن به نام توت سفید (Morus alba) و توت سیاه ( nigraMorus) با واریته های متعدد دیده می شوند.
اصل درخت توت از چین است ولی امروزه در خیلی از کشورهای جهان مثل تایلند، هند، ترکیه، ارمنستان، سوریه، ایران و تمام کشورهای دورتا دور دریایی مدیترانه وجود دارد. در ایران توانسته خودش را چه در نواحی مرطوب و پر آب شمال ایران یعنی گیلان و مازندران و چه در نقاط خشک و کم آب مانند خراسان و آذربایجان خوب تطابق دهد. درخت توت را به دو منظور پرورش می دهند:
1.استفاده از برگ های درخت برای تغذیه کرم ابریشم :
برگ های این درختان در بهار برای تربیت کرم ابریشم و در پاییز به عنوان علوفه دام به مصرف می رسند. امروزه از بعضی واریته های توت در پاییز هم برای تربیت کرم ابریشم استفاده می کنند. درختان توت میوه دهنده را می توان با چند سال هرس قوی بدون میوه کرد.
2- استفاده از میوه درخت توت:
میوه های توت را به صورت خام و تازه و یا به صورت خشک شده مصرف می کنند. میوه خشک را به عنوان آجیل شیرین و یا به جای قند چای می خورند. همچنین از چوب درخت توت در مصارف مختلف نجّاری به ویژه تهیه تار استفاده می شود.در ایران مهمترین مراکز کشت توت درختی، خراسان، یزد و اطراف تهران (برای مصرف میوه تازه یا خشک کرده) و سواحل دریای مازندران (برای تغذیه کرم ابریشم) می باشد. متأسفانه در ایران به علت این که این درخت هر ساله میوه های بسیار زیادی می دهد، باغداربان در فکر استفاده از روش های علمی برای پربارتر کردن باغات خود نیستند. مثلاً در باغات ایران کمتر شاهد استفاده از کود، حتی کودهای ضروری برای این درختان هستیم؛ غافل از این که شیرینی و درشتی میوه های توت تا حد زیادی وابسته به کود است. در اینجا سعی شده ضمن معرفی توت سفید و شاه توت مراحل کاشت یک نهال تا برداشت یک میوه سالم را بررسی کنیم .
انواع توت
طبقه بندی های مختلفی برای انواع توت انجام شده است اما به دلیل رواج استفاده از دو نوع توت سفید و توت سیاه (شاه توت) در ایران، این دو دسته بیشتر مورد توجه می باشند. قبل از این که به مسایل عمومی در پرورش توت درختی بپردازیم، توضیحاتی در مورد توت سفید و سپس شاه توت داده می شود.
توت سفید
تاریخ ورود توت سفید به ایران به نظر می رسد در دوران هخامنشیان و در زمان جمشید بوده است. اصولاً درخت توت در هیچ یک از نقاط ایران به صورت بومی وجود نداشته است و تنها منطقه ای که در حال حاضر توت به طور نیمه طبیعی انتشار پیدا می کند، جنگل های خزر می باشد.
انواع توت های سفید ایران گروه بندی نشده اند و همه به نام توت خوانده می شوند. از لحاظ فرم و شکل ظاهری می توان آنها را به میوه های کوتاه قد و بلند قد تقسیم کرد مثلاً توت های سفید اطراف بیرجند کلفت و بلند قد هستند.
در زابل، توت هایی به نام توت هندی وجود دارد که میوه های آن نسبتاً نازک (به نازکی انگشت کوچک دست) ولی بسیار دراز به طول 5 تا 6 سانتی متر با مزه های بسیار شیرین هستند.
توت سفید هم به صورت خام و هم به صورت خشک شده استفاده می شود.
مشخصات درخت توت سفید
درخت توت سفید می تواند تا ارتفاع 15 تا 18 متر و قطر 1 تا 5/1 متر رشد کند. پوست درخت در مرحله جوانی خاکستری روشن و سپس خاکستری قهوه ای می گردد. سطح پوست دارای شیارهای نسبتاً عمیق است و در درختان بزرگ، صفحات پوست مرده خیلی برجسته مشخص هستند. درخت دارای شاخه های متعدد با انشعابات زیاد است.
دستجات آوندی داخل پوست آزاد بوده و در صورت جدا کردن آنها می توان در بافتن طناب و گونی از آن استفاده کرد. در مناطق گرمسیری همیشه سبز است و در مناطق سرد دارای ارقام خزان کننده است. میوه توت سفید، کوچک، سرخ یا سیاه با طعم ملس و شیرین با ارزش غذایی زیاد است.
گلدهی در فروردین و اردیبهشت و میوه دهی در مناطق معتدل ایران خرداد و تیر و در مناطق گرمسیر اردیبهشت است رشد درخت کند و عمر آن 120 تا 150 سال می باشد.
اقلیم مناسب توت سفید
درخت توت سفید به سرما مقاوم است و تا سرمای 25 درجه سانتی گراد زیر صفر را تحمل می کند. اما علیرغم مقاومت قابل توجه آن به سرما در جوانی از سرما آسیب می بیند. همچنین شاخه های درخت گرچه محکم به نظر می رسند اما به آسانی شکسته می شوند. پس باید در مناطقی کاشته شود که برف های سنگین زمستان شاخه های آن را نشکند. چوب درخت توت از نظر ساختار و خصوصیات نزدیک به چوب اقاقیا است. چوب خیلی محکم و بسیار مقاوم به تناوب خشکی و رطوبت است.
درخت توت سفید روی دامنه های باشیب ملایم کوهستان و مناطق معتدله مرطوب به خوبی رشد می کند. در خاک های سبک یا شنی رسی و یا در خاک های سیاه و غنی از مواد آلی با زهکشی خوب رشد قابل توجهی دارد. اما از خاک های مرطوب که زهکشی آن ضعیف است آسیب می بیند.
توت سیاه (شاه توت)
شاه توت میوه ای است نسبتاً کوتاه و کلفت که بسیار پر آب، با مزه، بین ترش و شیرین تا شیرین و بعد از رسیدن به رنگ سیاه آلبالویی خیلی تیره در می آید. اندازه و قطر میوه بیشتر از توت سفید است.
درخت شاه توت را بومی ایران و ترکیه می دانند. اما منشأ درخت توت سفید از چین است.
چوب این درخت مشابه چوب توت سفید است و همان کیفیت و مصارف را دارد.
میوه این گونه ارزش زیادی دارد و در درمان ناراحتی های ناشی از چربی خون و اسید اوریک بسیار مؤثر است.
مشخصات درخت شاه توت
درخت شاه توت، درختی است با ارتفاع 8 تا 12 متر و قطر 50 تا 60 سانتی متر. رنگ پوست تنه آن قهوه ای یا خاکستری متمایل به سیاه است و شاخه هایش تا اندازه ای سبز روشن با دانه های فراوان روی پوست آن است و در صورت بریدن شیره از آن ترشح می شود. درخت اغلب پر رشدتر و بلندتر از توت سفید است. یک درخت شاه توت در زمستان برگ هایش را می ریزد، تنه اش معمولاً کوتاه است و در صورت مسن بودن تاجش خیلی بزرگ می شود تا آنجا که در نهایت حتی 600 متر مربع از سطح زمین را می پوشاند. این درخت می تواند بیش از 200 سال عمر کند. درخت از فروردین تا اردیبهشت گل می دهد و میوه از تیرماه می رسد و در نواحی سرد، میوه دهی تا شهریور ادامه دارد. میوه شاه توت به سختی از درخت کنده می شود. میوه های شاه توت را معمولاً خشک نمی کنند و تنها به صورت تازه مصرف می شوند.
اقلیم مناسب شاه توت
در شاه توت گل ها به همراه برگ ها ظاهر می شوند. شاه توت حدود 10 تا 18 روز دیرتر از توت سفید به گل می نشیند. این تأخیر موجب مقاومت این گونه به سرمای دیررس بهاره در مقایسه با توت سفید شده است.
اما درخت شاه توت به طور کلی طالب اقلیم معتدل است و از سرمای خیلی شدید آسیب می بیند. میوه های شاه توت در نواحی گرمتر شیرین تر می گردند. این درخت تا ارتفاع 1500 متر از سطح اقیانوس ها و بیشتر می تواند به خوبی رشد کند و میوه فراوان بدهد.
درخت شاه توت در برابر خاک های فقیر در مقایسه با بسیاری از گونه های دیگر بردباری بیشتری نشان می دهد. اما خاک های خیلی سبک با زهکشی خوب را ترجیح می دهد.
منطقه مناسب کاشت درخت توت
در ایجاد باغ توت باید خصوصیات محل کاشت از قبیل دمای محیط، نور منطقه، شیب زمین و ... مورد توجه قرار گیرد. از جمله این عوامل به ذکر چند مسئله بسنده می شوند.
دمای مناسب
به طور کلی بهینه حرارت برای بسیاری از ارقام بین 23 تا 27 درجه سانتیگراد است. در سرمای 2 تا 4 درجه سانتی گراد زیر صفر برگ های توت یخ زده می ریزند. در حرارت های زیر 20 درجه فعالیت های غذاسازی گیاه کاهش می یابد. در حرارت های بالای 27 درجه تا 33 درجه سانتی گراد، به علت این که میزان تنفس افزایش می یابد، میزان محصول کاهش پیدا می کند. در 45 درجه سانتی گراد کلیه فعالیت های درخت قطع می شود.
درخت توت برای این که دوره خواب خود را بگذراند و تولید جوانه های گل کند، به 60 تا 90 روز با دمای 5 درجه سانتی گراد نیاز دارد.
نور مناسب
درخت توت گیایه نورپسند است. نور خورشید باعث تقویت رشد درخت و افزایش شاخ و برگ آن می شود. شدت نور در ساختار و کیفیت برگ ها تأثیر زیادی می گذارد. نور شدید موجب چوبی شدن برگ های درخت می شود. همچنین نور شدید موجب کوتاه تر شدن فاصله میانگره ها و کوچک تر شدن برگ ها می شود.
بر عکس زمانی که شدت نور کاهش شدید می یابد، رشد برگ ها کم شده و خیلی لطیف و آبدار می شوند.
نور زیاد و گرمای خشک، باعث شیرین تر شدن میوه ها می شود و بر عکس بارش باران روی مزه میوه ها اثر منفی گذاشته و از شیرینی آنها می کاهد.
شیب مناسب
زمین های بلند و سراشیب که شیب بسیار تند نداشته باشند برای احداث باغ میوه و عملیات باغبانی مناسب بوده و بهترین زمین می باشند.
شیب ملایم زمین و زهکشی خوب آن ضروریست. در غیر این صورت، تهویه هوا در خاک صورت نمی گیرد، مواد سمی تجمع می یابد، PH خاک پایین می آید و ریشه ها توسعه نمی یابند و عمر آنها کم می شود.
کاشت درختان در داخل دره های وسیع و کف رودخانه ها به علت سرمای شدید و یخ بندان مناسب نیست.
روش های ازدیاد
ازدیاد درخت توت مثل بیشتر درختان میوه، به دو طریق صورت می گیرد:
1- جنسی
2- غیر جنسی
تکثیر جنسی
در این روش از بذر درختان برای تولید نهال استفاده می شود. این روش فوایدی دارد از قبیل: به وجود آمدن ریشه اصلی و رشد سریع آنها، تنوع صفات و ذخیره های ژنتیکی و احتمال جهش مفید و تولید نهال های مطلوب و ...
روش بذرگیری
درختان توت معمولاً از 5 سالگی شروع به میوه دادن می کنند و میوه های آنها بین خرداد تا مرداد ماه می رسند. برای بذرگیری، میوه های رسیده را یا از روی درخت و یا از زیر آن جمع آوری کرده، روی غربال می ریزند. سفید سپس با فشار آب شیر، بذرها را از گوشت جدا کرده و بذرها را در سایه یا گرمای طبیعی اتاق خشک می کنند. برای نگهداری بذرها می توان از سه روش استفاده کرد:
1. نگهداری در هوای خشک و خنک
2. نگهداری در یخچال یا سرد خانه در حرارت 4 تا 6 درجه
3. نیمه فریز کردن بذرها
کاشت بذر
برای کشت بذر دو روش عمده وجود دارد:
روش کرتی:
در این روش بذرها را بدون در نظر گرفتن نظم معین، در سطح بستر می پاشند.
روش خطی :
در این روش بذرها را به وسیله خطی کار یا با دست در عمق حدود 5/1 تا 2 سانتی متر در خطوط مستقیم می کارند. در هر دو حالت پس از کاشت بذر باید روی آنها یک لایه نازک از خاک اره یا خاکستر ریخته و سپس یک لایه نازک از سبوس یا کاه خرده شده یا خاک برگ خالص روی آن ریخته شود.
تکثیر غیر جنسی
برای این که باغ یک دست توت با میوه هایی تقریباً هم شکل و هم اندازه و با مزه ای مساوی داشته باشم و تمام خواص مادری مورد نظر حفظ گردد، باید از راه های غیر جنسی استفاده کرد. مهم ترین راه های ازدیاد غیر جنسی عبارتند از:
پیوند
برای انجام پیوند می توان از پایه های توت سفید، شاه توت و توت مجنون استفاده کرده برای پیوند در درخت توت می توان از انواع پیوند مثل پیوند اسکنه، پیوند پوست، پیوند روی ریشه استفاده کرد. اما معمولاً پیوند روی ریشه بیش از هم متداول بوده و در حدود 90درصد پیوندها به این طریق انجام می شود.
ریشه های یکساله برای این کار مناسب ترند. برای انجام آن، در بهار ریشه را در ارتفاع 8 تا 10 سانتی متری بریده و پیوندک را نیز مورب از زیر یک جوانه قطع می کنند. برای جلوگیری از خشک شدن شیرابه های جاری شده، به سرعت، پیوندک را بین پوست و چوب ریشه فشار می دهند تا خوب در آن جای گیرد. سپس محل بریدگی ها را نوار پیچ می کنند.
قلمه:
در ازدیاد به وسیله قلمه تمام خواص مادری گیاه حفظ می شود و نهال تازه تمام خواص مادری خود را دارد.
قلمه زدن دو نوع است.
قلمه سبز:
برای ایجاد نرک های سبز در درخت و انتخاب آنها به عنوان قلمه، شاخه های درختانی را که برای قلمه گیری سبز انتخاب شده اند در زمستان طوری هرس می کنند تا برایشان تنها 6 تا 7 جوانه باقی بماند. این جوانه ها در بهار آینده تولید نرک هایی سبز با طول 30 تا 40 سانتی متر و بیشتر می کنند. این نرک ها، را به طول 15 تا 20 سانتی متر بریده و همه برگ های قلمه به جز دو برگ انتهایی را می چینند در زمان کاشت،این قلمه به صورت برگ دار( دو برگ انتهایی کاشته می شود).
زمان قلمه گیری سبز در فصل رویش است که ممکن است اوایل تا اواخر تابستان باشد و همان موقع در زمین کاشته می شود .
قلمه چوبی
قلمه چوبی در هنگام خواب زمستانی از سر شاخه های یک ساله که قطر تقریبی 1 تا 3 سانتی متر داشته باشند گرفته می شود. هر قلمه باید 4 تا 5 جوانه درحال خواب داشته باشد و طول آن به 15 تا 20 سانتی متر برسد.
قلمه ها را در سرد خانه در دمای 5 درجه سانتی گراد نگهداری می کنند تا زمانی که دمای خاک به حدود 14 درجه سانتیگراد برسد و مناسب برای کاشت قلمه ها شود.
خوابانیدن
از این روش تکثیر گاهی استفاده می شود؛ به خصوص در زمانی که تعداد کمی نهال بزرگ مورد نیاز باشد. در این روش حلقه ای از پوست شاخه های بزرگ برداشته می شود و مقداری مواد سبک آلی یا خاک مرطوب به محل زخم به وسیله گونی یا پلاستیک بسته می شود. شاخه ها در محل زخم شده ریشه می دهند. همچنین می توان شاخه های یک درخت پاکوتاه را به طرف زمین خم کرده و پوست این شاخه ها را به صورت حلقه ای 5/2 تا 5 سانتی متری برداشته و قسمت های بدون پوست را داخل خاک نمود قسمت بدون پوست در داخل خاک ریشه می دهد و تولید یک نهال جدید می نماید.
کاشت
در کاشت نهال در زمین اصلی باید به مسایلی از قبیل نوع و اندازه درخت، فاصله مناسب بین درختان، خصوصیات محل کشت، زمان انجام کشت و نحوه اصولی کاشت نهال توجه نمود.
تراکم کاشت
فاصله درختان به شرایط محل احداث باغ، قیمت زمین، نوع درخت و مسایلی از این قبیل بستگی دارد. برای این که هوای کافی در بین درختان جریان یابد و گازهای مورد نیاز درخت برای غذاسازی (CO2) تأمین گردد، باید از تراکم بیش از حد درختان پرهیز گردد. البته در نواحی بادخیز در فصل رویش به هیچ وجه کمبود جریان هوا وجود ندارد و بالعکس در این نواحی برای جلوگیری از جریان شدید هوا که موجب تعرق بیش از حد می شود، کشت متراکم درختان و احداث بادشکن ضرورت دارد.
در منطقه ای که ارزش زمین باغات زیاد است یا آب کمیاب و گرانبهاست باید فاصله درختان را تا جائی که خارج از منطق نباشد، کمتر گرفت تا از زمین و آب حداکثر استفاده به عمل آید.
در توت درختی فاصله درختان را از هم حدود 3*3 متر در نظر می گیرند.
خاک مناسب برای کاشت نهال
خاک باغ برا کاشت نهال ها باید تا حد امکان لومی سبک و غنی از نظر مواد غذایی و با PH اسیدیته مناسب باشد. PH مناسب برای توت 6 تا 7 است. بنابراین هرگاه خاک اسیدی بود، قبل از حفر گودال های کاشت و شخم زدن مقداری آهک روی زمین می ریزند.
کاشت در مناطق بادخیز
در کشت توت، وجود باد در منطقه، مسئله مهمی محسوب می شود. چون میوه های رسیده و حتی نیمه رسیده خیلی از ارقام توت نمی توانند در مقابل باد مقاومت کنند و به راحتی از درخت کنده می شوند.
توت از خانواده Moraceae و جنس Morus است که در ایران 2 گونه آن به نام توت سفید (Morus alba) و توت سیاه ( nigraMorus) با واریته های متعدد دیده می شوند.
اصل درخت توت از چین است ولی امروزه در خیلی از کشورهای جهان مثل تایلند، هند، ترکیه، ارمنستان، سوریه، ایران و تمام کشورهای دورتا دور دریایی مدیترانه وجود دارد. در ایران توانسته خودش را چه در نواحی مرطوب و پر آب شمال ایران یعنی گیلان و مازندران و چه در نقاط خشک و کم آب مانند خراسان و آذربایجان خوب تطابق دهد. درخت توت را به دو منظور پرورش می دهند:
1.استفاده از برگ های درخت برای تغذیه کرم ابریشم :
برگ های این درختان در بهار برای تربیت کرم ابریشم و در پاییز به عنوان علوفه دام به مصرف می رسند. امروزه از بعضی واریته های توت در پاییز هم برای تربیت کرم ابریشم استفاده می کنند. درختان توت میوه دهنده را می توان با چند سال هرس قوی بدون میوه کرد.
2- استفاده از میوه درخت توت:
میوه های توت را به صورت خام و تازه و یا به صورت خشک شده مصرف می کنند. میوه خشک را به عنوان آجیل شیرین و یا به جای قند چای می خورند. همچنین از چوب درخت توت در مصارف مختلف نجّاری به ویژه تهیه تار استفاده می شود.در ایران مهمترین مراکز کشت توت درختی، خراسان، یزد و اطراف تهران (برای مصرف میوه تازه یا خشک کرده) و سواحل دریای مازندران (برای تغذیه کرم ابریشم) می باشد. متأسفانه در ایران به علت این که این درخت هر ساله میوه های بسیار زیادی می دهد، باغداربان در فکر استفاده از روش های علمی برای پربارتر کردن باغات خود نیستند. مثلاً در باغات ایران کمتر شاهد استفاده از کود، حتی کودهای ضروری برای این درختان هستیم؛ غافل از این که شیرینی و درشتی میوه های توت تا حد زیادی وابسته به کود است. در اینجا سعی شده ضمن معرفی توت سفید و شاه توت مراحل کاشت یک نهال تا برداشت یک میوه سالم را بررسی کنیم .
انواع توت
طبقه بندی های مختلفی برای انواع توت انجام شده است اما به دلیل رواج استفاده از دو نوع توت سفید و توت سیاه (شاه توت) در ایران، این دو دسته بیشتر مورد توجه می باشند. قبل از این که به مسایل عمومی در پرورش توت درختی بپردازیم، توضیحاتی در مورد توت سفید و سپس شاه توت داده می شود.
توت سفید
تاریخ ورود توت سفید به ایران به نظر می رسد در دوران هخامنشیان و در زمان جمشید بوده است. اصولاً درخت توت در هیچ یک از نقاط ایران به صورت بومی وجود نداشته است و تنها منطقه ای که در حال حاضر توت به طور نیمه طبیعی انتشار پیدا می کند، جنگل های خزر می باشد.
انواع توت های سفید ایران گروه بندی نشده اند و همه به نام توت خوانده می شوند. از لحاظ فرم و شکل ظاهری می توان آنها را به میوه های کوتاه قد و بلند قد تقسیم کرد مثلاً توت های سفید اطراف بیرجند کلفت و بلند قد هستند.
در زابل، توت هایی به نام توت هندی وجود دارد که میوه های آن نسبتاً نازک (به نازکی انگشت کوچک دست) ولی بسیار دراز به طول 5 تا 6 سانتی متر با مزه های بسیار شیرین هستند.
توت سفید هم به صورت خام و هم به صورت خشک شده استفاده می شود.
مشخصات درخت توت سفید
درخت توت سفید می تواند تا ارتفاع 15 تا 18 متر و قطر 1 تا 5/1 متر رشد کند. پوست درخت در مرحله جوانی خاکستری روشن و سپس خاکستری قهوه ای می گردد. سطح پوست دارای شیارهای نسبتاً عمیق است و در درختان بزرگ، صفحات پوست مرده خیلی برجسته مشخص هستند. درخت دارای شاخه های متعدد با انشعابات زیاد است.
دستجات آوندی داخل پوست آزاد بوده و در صورت جدا کردن آنها می توان در بافتن طناب و گونی از آن استفاده کرد. در مناطق گرمسیری همیشه سبز است و در مناطق سرد دارای ارقام خزان کننده است. میوه توت سفید، کوچک، سرخ یا سیاه با طعم ملس و شیرین با ارزش غذایی زیاد است.
گلدهی در فروردین و اردیبهشت و میوه دهی در مناطق معتدل ایران خرداد و تیر و در مناطق گرمسیر اردیبهشت است رشد درخت کند و عمر آن 120 تا 150 سال می باشد.
اقلیم مناسب توت سفید
درخت توت سفید به سرما مقاوم است و تا سرمای 25 درجه سانتی گراد زیر صفر را تحمل می کند. اما علیرغم مقاومت قابل توجه آن به سرما در جوانی از سرما آسیب می بیند. همچنین شاخه های درخت گرچه محکم به نظر می رسند اما به آسانی شکسته می شوند. پس باید در مناطقی کاشته شود که برف های سنگین زمستان شاخه های آن را نشکند. چوب درخت توت از نظر ساختار و خصوصیات نزدیک به چوب اقاقیا است. چوب خیلی محکم و بسیار مقاوم به تناوب خشکی و رطوبت است.
درخت توت سفید روی دامنه های باشیب ملایم کوهستان و مناطق معتدله مرطوب به خوبی رشد می کند. در خاک های سبک یا شنی رسی و یا در خاک های سیاه و غنی از مواد آلی با زهکشی خوب رشد قابل توجهی دارد. اما از خاک های مرطوب که زهکشی آن ضعیف است آسیب می بیند.
توت سیاه (شاه توت)
شاه توت میوه ای است نسبتاً کوتاه و کلفت که بسیار پر آب، با مزه، بین ترش و شیرین تا شیرین و بعد از رسیدن به رنگ سیاه آلبالویی خیلی تیره در می آید. اندازه و قطر میوه بیشتر از توت سفید است.
درخت شاه توت را بومی ایران و ترکیه می دانند. اما منشأ درخت توت سفید از چین است.
چوب این درخت مشابه چوب توت سفید است و همان کیفیت و مصارف را دارد.
میوه این گونه ارزش زیادی دارد و در درمان ناراحتی های ناشی از چربی خون و اسید اوریک بسیار مؤثر است.
مشخصات درخت شاه توت
درخت شاه توت، درختی است با ارتفاع 8 تا 12 متر و قطر 50 تا 60 سانتی متر. رنگ پوست تنه آن قهوه ای یا خاکستری متمایل به سیاه است و شاخه هایش تا اندازه ای سبز روشن با دانه های فراوان روی پوست آن است و در صورت بریدن شیره از آن ترشح می شود. درخت اغلب پر رشدتر و بلندتر از توت سفید است. یک درخت شاه توت در زمستان برگ هایش را می ریزد، تنه اش معمولاً کوتاه است و در صورت مسن بودن تاجش خیلی بزرگ می شود تا آنجا که در نهایت حتی 600 متر مربع از سطح زمین را می پوشاند. این درخت می تواند بیش از 200 سال عمر کند. درخت از فروردین تا اردیبهشت گل می دهد و میوه از تیرماه می رسد و در نواحی سرد، میوه دهی تا شهریور ادامه دارد. میوه شاه توت به سختی از درخت کنده می شود. میوه های شاه توت را معمولاً خشک نمی کنند و تنها به صورت تازه مصرف می شوند.
اقلیم مناسب شاه توت
در شاه توت گل ها به همراه برگ ها ظاهر می شوند. شاه توت حدود 10 تا 18 روز دیرتر از توت سفید به گل می نشیند. این تأخیر موجب مقاومت این گونه به سرمای دیررس بهاره در مقایسه با توت سفید شده است.
اما درخت شاه توت به طور کلی طالب اقلیم معتدل است و از سرمای خیلی شدید آسیب می بیند. میوه های شاه توت در نواحی گرمتر شیرین تر می گردند. این درخت تا ارتفاع 1500 متر از سطح اقیانوس ها و بیشتر می تواند به خوبی رشد کند و میوه فراوان بدهد.
درخت شاه توت در برابر خاک های فقیر در مقایسه با بسیاری از گونه های دیگر بردباری بیشتری نشان می دهد. اما خاک های خیلی سبک با زهکشی خوب را ترجیح می دهد.
منطقه مناسب کاشت درخت توت
در ایجاد باغ توت باید خصوصیات محل کاشت از قبیل دمای محیط، نور منطقه، شیب زمین و ... مورد توجه قرار گیرد. از جمله این عوامل به ذکر چند مسئله بسنده می شوند.
دمای مناسب
به طور کلی بهینه حرارت برای بسیاری از ارقام بین 23 تا 27 درجه سانتیگراد است. در سرمای 2 تا 4 درجه سانتی گراد زیر صفر برگ های توت یخ زده می ریزند. در حرارت های زیر 20 درجه فعالیت های غذاسازی گیاه کاهش می یابد. در حرارت های بالای 27 درجه تا 33 درجه سانتی گراد، به علت این که میزان تنفس افزایش می یابد، میزان محصول کاهش پیدا می کند. در 45 درجه سانتی گراد کلیه فعالیت های درخت قطع می شود.
درخت توت برای این که دوره خواب خود را بگذراند و تولید جوانه های گل کند، به 60 تا 90 روز با دمای 5 درجه سانتی گراد نیاز دارد.
نور مناسب
درخت توت گیایه نورپسند است. نور خورشید باعث تقویت رشد درخت و افزایش شاخ و برگ آن می شود. شدت نور در ساختار و کیفیت برگ ها تأثیر زیادی می گذارد. نور شدید موجب چوبی شدن برگ های درخت می شود. همچنین نور شدید موجب کوتاه تر شدن فاصله میانگره ها و کوچک تر شدن برگ ها می شود.
بر عکس زمانی که شدت نور کاهش شدید می یابد، رشد برگ ها کم شده و خیلی لطیف و آبدار می شوند.
نور زیاد و گرمای خشک، باعث شیرین تر شدن میوه ها می شود و بر عکس بارش باران روی مزه میوه ها اثر منفی گذاشته و از شیرینی آنها می کاهد.
شیب مناسب
زمین های بلند و سراشیب که شیب بسیار تند نداشته باشند برای احداث باغ میوه و عملیات باغبانی مناسب بوده و بهترین زمین می باشند.
شیب ملایم زمین و زهکشی خوب آن ضروریست. در غیر این صورت، تهویه هوا در خاک صورت نمی گیرد، مواد سمی تجمع می یابد، PH خاک پایین می آید و ریشه ها توسعه نمی یابند و عمر آنها کم می شود.
کاشت درختان در داخل دره های وسیع و کف رودخانه ها به علت سرمای شدید و یخ بندان مناسب نیست.
روش های ازدیاد
ازدیاد درخت توت مثل بیشتر درختان میوه، به دو طریق صورت می گیرد:
1- جنسی
2- غیر جنسی
تکثیر جنسی
در این روش از بذر درختان برای تولید نهال استفاده می شود. این روش فوایدی دارد از قبیل: به وجود آمدن ریشه اصلی و رشد سریع آنها، تنوع صفات و ذخیره های ژنتیکی و احتمال جهش مفید و تولید نهال های مطلوب و ...
روش بذرگیری
درختان توت معمولاً از 5 سالگی شروع به میوه دادن می کنند و میوه های آنها بین خرداد تا مرداد ماه می رسند. برای بذرگیری، میوه های رسیده را یا از روی درخت و یا از زیر آن جمع آوری کرده، روی غربال می ریزند. سفید سپس با فشار آب شیر، بذرها را از گوشت جدا کرده و بذرها را در سایه یا گرمای طبیعی اتاق خشک می کنند. برای نگهداری بذرها می توان از سه روش استفاده کرد:
1. نگهداری در هوای خشک و خنک
2. نگهداری در یخچال یا سرد خانه در حرارت 4 تا 6 درجه
3. نیمه فریز کردن بذرها
کاشت بذر
برای کشت بذر دو روش عمده وجود دارد:
روش کرتی:
در این روش بذرها را بدون در نظر گرفتن نظم معین، در سطح بستر می پاشند.
روش خطی :
در این روش بذرها را به وسیله خطی کار یا با دست در عمق حدود 5/1 تا 2 سانتی متر در خطوط مستقیم می کارند. در هر دو حالت پس از کاشت بذر باید روی آنها یک لایه نازک از خاک اره یا خاکستر ریخته و سپس یک لایه نازک از سبوس یا کاه خرده شده یا خاک برگ خالص روی آن ریخته شود.
تکثیر غیر جنسی
برای این که باغ یک دست توت با میوه هایی تقریباً هم شکل و هم اندازه و با مزه ای مساوی داشته باشم و تمام خواص مادری مورد نظر حفظ گردد، باید از راه های غیر جنسی استفاده کرد. مهم ترین راه های ازدیاد غیر جنسی عبارتند از:
پیوند
برای انجام پیوند می توان از پایه های توت سفید، شاه توت و توت مجنون استفاده کرده برای پیوند در درخت توت می توان از انواع پیوند مثل پیوند اسکنه، پیوند پوست، پیوند روی ریشه استفاده کرد. اما معمولاً پیوند روی ریشه بیش از هم متداول بوده و در حدود 90درصد پیوندها به این طریق انجام می شود.
ریشه های یکساله برای این کار مناسب ترند. برای انجام آن، در بهار ریشه را در ارتفاع 8 تا 10 سانتی متری بریده و پیوندک را نیز مورب از زیر یک جوانه قطع می کنند. برای جلوگیری از خشک شدن شیرابه های جاری شده، به سرعت، پیوندک را بین پوست و چوب ریشه فشار می دهند تا خوب در آن جای گیرد. سپس محل بریدگی ها را نوار پیچ می کنند.
قلمه:
در ازدیاد به وسیله قلمه تمام خواص مادری گیاه حفظ می شود و نهال تازه تمام خواص مادری خود را دارد.
قلمه زدن دو نوع است.
قلمه سبز:
برای ایجاد نرک های سبز در درخت و انتخاب آنها به عنوان قلمه، شاخه های درختانی را که برای قلمه گیری سبز انتخاب شده اند در زمستان طوری هرس می کنند تا برایشان تنها 6 تا 7 جوانه باقی بماند. این جوانه ها در بهار آینده تولید نرک هایی سبز با طول 30 تا 40 سانتی متر و بیشتر می کنند. این نرک ها، را به طول 15 تا 20 سانتی متر بریده و همه برگ های قلمه به جز دو برگ انتهایی را می چینند در زمان کاشت،این قلمه به صورت برگ دار( دو برگ انتهایی کاشته می شود).
زمان قلمه گیری سبز در فصل رویش است که ممکن است اوایل تا اواخر تابستان باشد و همان موقع در زمین کاشته می شود .
قلمه چوبی
قلمه چوبی در هنگام خواب زمستانی از سر شاخه های یک ساله که قطر تقریبی 1 تا 3 سانتی متر داشته باشند گرفته می شود. هر قلمه باید 4 تا 5 جوانه درحال خواب داشته باشد و طول آن به 15 تا 20 سانتی متر برسد.
قلمه ها را در سرد خانه در دمای 5 درجه سانتی گراد نگهداری می کنند تا زمانی که دمای خاک به حدود 14 درجه سانتیگراد برسد و مناسب برای کاشت قلمه ها شود.
خوابانیدن
از این روش تکثیر گاهی استفاده می شود؛ به خصوص در زمانی که تعداد کمی نهال بزرگ مورد نیاز باشد. در این روش حلقه ای از پوست شاخه های بزرگ برداشته می شود و مقداری مواد سبک آلی یا خاک مرطوب به محل زخم به وسیله گونی یا پلاستیک بسته می شود. شاخه ها در محل زخم شده ریشه می دهند. همچنین می توان شاخه های یک درخت پاکوتاه را به طرف زمین خم کرده و پوست این شاخه ها را به صورت حلقه ای 5/2 تا 5 سانتی متری برداشته و قسمت های بدون پوست را داخل خاک نمود قسمت بدون پوست در داخل خاک ریشه می دهد و تولید یک نهال جدید می نماید.
کاشت
در کاشت نهال در زمین اصلی باید به مسایلی از قبیل نوع و اندازه درخت، فاصله مناسب بین درختان، خصوصیات محل کشت، زمان انجام کشت و نحوه اصولی کاشت نهال توجه نمود.
تراکم کاشت
فاصله درختان به شرایط محل احداث باغ، قیمت زمین، نوع درخت و مسایلی از این قبیل بستگی دارد. برای این که هوای کافی در بین درختان جریان یابد و گازهای مورد نیاز درخت برای غذاسازی (CO2) تأمین گردد، باید از تراکم بیش از حد درختان پرهیز گردد. البته در نواحی بادخیز در فصل رویش به هیچ وجه کمبود جریان هوا وجود ندارد و بالعکس در این نواحی برای جلوگیری از جریان شدید هوا که موجب تعرق بیش از حد می شود، کشت متراکم درختان و احداث بادشکن ضرورت دارد.
در منطقه ای که ارزش زمین باغات زیاد است یا آب کمیاب و گرانبهاست باید فاصله درختان را تا جائی که خارج از منطق نباشد، کمتر گرفت تا از زمین و آب حداکثر استفاده به عمل آید.
در توت درختی فاصله درختان را از هم حدود 3*3 متر در نظر می گیرند.
خاک مناسب برای کاشت نهال
خاک باغ برا کاشت نهال ها باید تا حد امکان لومی سبک و غنی از نظر مواد غذایی و با PH اسیدیته مناسب باشد. PH مناسب برای توت 6 تا 7 است. بنابراین هرگاه خاک اسیدی بود، قبل از حفر گودال های کاشت و شخم زدن مقداری آهک روی زمین می ریزند.
کاشت در مناطق بادخیز
در کشت توت، وجود باد در منطقه، مسئله مهمی محسوب می شود. چون میوه های رسیده و حتی نیمه رسیده خیلی از ارقام توت نمی توانند در مقابل باد مقاومت کنند و به راحتی از درخت کنده می شوند.