منشا و وضعیت کنونی

[غریبه]

هانری کربن فلسفهٔ اسلامی را فلسفه*ای تعریف می*کند که «تکوین و صورتهای متنوع آن، به طور اساسی، با امر دینی و معنوی اسلام پیوند یافته و مؤید این نکته*است که اسلام، چنان که به نادرست گفته*اند، بیان دقیق و اساسی خود را در فقه پیدا نمی*کند.»[۱]

با ظهور اسلام در جزیره*العرب و توسعه*طلبی خلفا، قلمرو حکومت اسلامی به سرعت گسترش یافت. سپس به تدریج ترجمهٔ آثار برجستهٔ علمی و فلسفی به زبان عربی-به عنوان زبان مشترک تمدن جدید- آغاز شد و کتاب*های بسیاری از فیلسوفان یونان و اسکندریه و دیگر مراکز علمی معتبر آن زمان، به عربی برگردانده شد.

بدین ترتیب نخستین فیلسوفان و متکلمان مسلمان، با افکار فیلسوفان یونان باستان و به ویژه با سقراط، افلاطون، ارسطو و فلوطین آشنا شده و به شرح و بسط آرای آن*ها با مقداری دخل و تصرف برای هماهنگ کردن آن با اسلام پرداختند. بن*مایهٔ اصلی فلسفهٔ اسلامی، هستی*شناسی به سبک نوافلاطونی و نوفلوطینی و تفسیر اسطوره*ای جهان می*باشد.

برای نمونه تنها دو کتاب اثولوجیا و خیرالمحض حاوی همهٔ عناصر اصلی است که وارد مکتب نوافلاطونی اسلامی شده*است: تعالی محض مبدأ اوّل یا خدا، انتشار یا صدور اشیاء از او، نقش عقل به عنوان وسیله*ای برای خدا در آفرینش، و به عنوان حیّز صُوَر اشیاء و مصدر اشراق بر عقل آدمی؛ موضع نفس در پیرامون عالم عقلی و حلقهٔ واسط یا «مرز» میان عالم عقلی و عالم حسّی، و بالاخره خوار شمردن مادّه از حیث اینکه پست*ترین مخلوق صادر از واحد و پایین*ترین پله در نردبان جهان هستی است