ایران پس از عصر یخبندان

[Ops]

زمانی که هنوز بیشتر اروپا در عصر یخبندان به سر می برد و از توده های یخ پوشیده شده بود، فلات ایران شروع به عبور از دوره باران کرد. در این دوره حتی دره های مرتفع ایران نیز در زیر آب قرار گرفتند. بخش مرکزی فلات ایران که امروزه بیابان نمکزار بزرگی است، در آن زمان دریاچه ای وسیع یا دریایی داخلی بوده که رودهای بسیاری از کوه های بلند به سوی آن سرازیر می شده اند. بقایای ماهیان و صدف ها نه تنها در این بیابان بلکه در دره های مرتفع نیز به دست آمده.
بعد از آن در عهدی که آن را می توان بین 10000 تا 15000 سال قبل تخمین زد، بار دیگر تغییراتی تدریجی در آب و هوای ایران به وجود آمد. به این ترتیب که عهد بارانی از بین رفت و باران کم شد و عهدی که به اصطلاح آن را عهد خشک می نامند و هنوز هم ادامه دارد جانشین آن شد.
با آغاز دوره بی آبی دره ها هم شروع به خشک شدن کردند. دریاچه عظیم مرکزی نیز کوچک شد. این درحالی است که رودها در سواحل آن گل و لای حاصلخیزی به جا گذاشته بودند. در نتیجه این منطقه از مراتع و مرغزارهای انبوه پوشیده شد. جانورانی که در کوه ها زندگی می کردند و انسان پیش از تاریخ غذایش را از آنها تأمین می کرد به سمت چمنزارهایی که تازه به وجود آمده بودند فرود آمدند و انسان هم آنها را تعقیب کرد و در دشت ساکن شد. در این زمان انسان که برای تهیه خوراک خود به شکار می پرداخت از حیله بیش از قدرت استفاده می کرد. براساس حفاری هایی که در کوه های بختیاری در شمال شوشتر انجام شد مشخص شد انسان این دوران طرز استفاده از چکش و تبر را می دانست و به وسیله صیقل دادن از ناهنجاری های ابزارش می کاست. همچنین در این زمان دیگر ابزار استخوانی از قبیل درفش که از استخوان حیوانات ساخته می شد خیلی کمتر از مصنوعات سنگی رایج بود. انسان نوعی ظرف ناهموار سفالی هم مورد استفاده قرار می داد که به طور ناقصی پخته شده بود.
در این عهد، انسان پیش از تاریخ ایران در سوراخ هایی که در کناره های پردرخت کوه ها حفر می کرد و شاخه های درختان سقف آن را تشکیل می داد زندگی می کرد یا این که از غارها یا پناهگاه های سنگی ای که اغلبشان بستر زیرزمینی رودهای قدیمی بودند به عنوان محل زندگی استفاده می کرد. سپس یاد گرفت آلونک هایی از شاخه های درختان درست کند. اما بعد به زودی چینه های مخروبه محقری روی بقایای خانه های قدیمی تر ساخت.
وقایع هزاره پنجم قبل از میلاد
از عهدی که تاریخ آن را می توان حدود هزاره پنجم قبل از میلاد قرار داد پیشرفتی در تمدن ساکنان فلات ایران به وجود آمد. این تمدن از وضع طبیعی زمین، آب و هوا، تماس با ملت های همسایه و همچنین هجوم و مهاجرت تأثیر می گرفت. اما باز هم بسیاری از رویدادهای آن زمان ناشناخته باقی مانده است. انسان این دوران همچنان که به شکار ادامه می داده، فعالیت های کشاورزی را هم گسترش داده و بعد توانسته به ذخیره آذوقه هم بپردازد. چرا که استخوان های گاو و گوسفند اهلی در بقایای این عهد یافت شده. در این زمان پیشرفتی در فن کوزه گری صورت گرفت و ظروف نقش دار ساخته شد. تعداد زیادی حلقه های دوک که از گل رس پخته یا سنگ ساخته شده هم نشانه آن است که این انسان ها مراحل ابتدایی صنعت نساجی را می دانستند. البته باز هم ابزار کار آنها همه از سنگ بوده. به عنوان مثال تیغه کارد را از سنگ چخماق می ساختند و تیغه داس و تبر صیقلی شده و نیز ابزار تراش دادن از جنس سنگ داشته اند.
در اواخر این عهد نخستین اشیای کوچک مسی ساخته شد. به این ترتیب انسان های آن دوران نخستین فلزی را که می توانستند مورد استفاده قرار دهند شناختند که همان مس بود. منتها هنوز طرز ذوب کردن آن را نمی دانستند.
اهلی کردن نخستین حیوانات شاید با انگیزه داشتن چهارپایانی برای قربانی کردن بوده اما نقش بسیار زیادی در توسعه تمدن داشته. حیوان اهلی می توانسته خوراک و پوشاک انسان را تأمین کند و همچنین برای کار یا حمل و نقل مورد استفاده او قرار گیرد. با اهلی کردن جانوران دیگر بشر برای تهیه خوراک روزانه خود مجبور نبود به شکار کردن بپردازد. وی همچنین توانست تولید کننده شود. به این ترتیب انسان وارد نخستین مرحله در راه توسعه تجارت یعنی ایجاد مواد اضافی شد و توانست آنها را با مواد دیگر مبادله کند. البته تجارت از قبل به وجود آمده بود که آثار آن نه تنها در ایران بلکه در سایر نقاط جهان هم وجود دارد. درنهایت انسان این دوره به کشاورز روستایی تبدیل شد که یکی از بزرگ ترین تحولات جامعه بشری بوده و نتایج آن تا امروز نیز ادامه دارد.
وقایع هزاره چهارم پیش از میلاد
با این تحولات در هزاره چهارم قبل از میلاد در ایران خانه ها وسیع تر شد و درهایی برای آنها در نظر گرفته شد البته درها کوتاه بودند و از 80 تا 90 سانت بالاتر نمی رفتند. پنجره هم رایج شد که معمولاً رو به کوچه باز می شد. قطعات سفالی بزرگی در دیوار کار می گذاشتند که خانه را از رطوبت حفظ می کرد. چینه جایش را به خشت گلی داد که تازه اختراع شده بود. سپس آجر جای این خشت را گرفت. ابتدا آجر بیضی شکل مورد استفاده قرار می گرفت اما بعد کنار گذاشته شد و آجر صاف و مستطیل شکل که با خاک نرم ساخته می شد و هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد جای آن را گرفت. امتیازی که آجر بر چینه داشت این بود که به دیوار نظم بیشتری می داد. همچنین انسان این دوران با رنگ قرمز دیوار اتاق ها را رنگ می کرد. رنگ سفید هم در این عصر پدید آمد. رنگ وسیله تزیین داخلی به شمار می رفت. دیوارها را برای به خاطر نور و سایه با فرورفتگی و برجستگی می ساختند و پی آنها گاهی بر سنگ های خشک قرار می گرفت. محله های دهکده نیز کوچه های تنگ و پیچ در پیچ بودند.
در این دوران فلز به تدریج برای ساختن ابزار مورد استفاده قرار گرفت درحالی که سنگ هنوز ارزش اولیه خود را حفظ کرده بود. مس را هنوز چکش کاری می کردند ولی ذوب نمی کردند. علاوه بر استخوان های جانوران اهلی، استخوان های نوعی سگ تازی و اسبی از نوع برزژوالسکی نیز به دست آمده. این اسب، چهارپای کوچک تنومندی بوده و به نظر می رسد حد واسط بین گورخر و اسب جدید باشد. به کارگیری این چهارپایان مشکل مسافرت و حمل و نقل را حل کرد و از سوی دیگر کشت در مزارع را آسان تر کرد. دهکده ها به سرعت ترقی کردند. بشر از مدتی قبل تر خیش را مورد استفاده قرار می داد و با توسعه فعالیت در عرصه کشاورزی بیش از پیش اجتماعی شد. وی به این ترتیب برای ساخت خانه، هموار کردن زمین و آبیاری از کمک همسایگان بهره می برد.
در این دوره پیشرفتی قطعی در صنعت کوزه گری ایجاد شد و آن اختراع چرخ و کوره آجرپزی بود. همچنین در این زمان فلات ایران زادگاه اصلی ظروف نقش دار شد. این واقعه نخستین بار در 4000 قبل از میلاد به وسیله کوزه گر ماقبل تاریخ ایرانی صورت گرفت.
در این زمان تجارت بیش از پیش گسترش پیدا کرد، بده بستان کالا رایج شد و بشر هرچه را که تولید می کرد می توانست در تجارت به عنوان پول رایج به کار برد. در این دوران جو و گندم که بومی ایران است از ایران به مصر و سپس به اروپا وارد شد. همان طور که ارزن از هند به جاهای دیگر رفت.
همان طور که تجارت توسعه می یافت انسان لازم می دید بارها و یا محتویات خمره ها تضمین و مراقبت شوند تا یک کالا دست نخوره تسلیم خریدار شود. درنتیجه برای تشخیص مالکیت مهر به وجود آمد. اولین مهرها به این شکل بودند که روی کلوخه ای از گل رس علامت گذاری انجام می شد و این مهر در دهانه خمره قرار داده می شد و یا با طنابی به آن بسته می شد. در این مرحله از تمدن فلات ایران، پیشرفت قابل ملاحظه ای در تمام رشته های فعالیت های بشری رخ داد. اختراع خط در اواخر 4000 قبل از میلاد انجام شد.
وقایع هزاره سوم پیش از میلاد
چنان که گفته شد اختراع خط در اواخر 4000 قبل از میلاد انجام شد. اندکی بعد در طول آخرین قرن های مربوط به 3000 قبل از میلاد تمدنی در شوش به وجود آمد که به شدت زیر نفوذ تمدن بین النهرین قرار داشت ولی در عین حال خط مخصوص به خود را داشت. این خط عیلامی مقدم نامیده می شود. در هزاره سوم قبل از میلاد سراسر ساحل جنوبی خلیج فارس به محل مبارزه ای دایم بر ضد نفوذ قوی و مداوم فرهنگ بین النهرین تبدیل شد. نقاط دیگر ایران هم تحت تأثیر فرهنگ های مختلف قرار داشتند. در این زمان ایران شاهراهی برای انتقال افکار بود. همچنین در این هزاره پادشاهی های بزرگ بین النهرین در حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود پیشرفت زیادی حاصل کردند. نتیجه این پیشرفت توجه به ایران بود که هم همسایه آنها بود و هم ثروت معدنی زیادی داشت. درنتیجه درگیری ها و لشکرکشی های متعدد دو جانبه از ویژگی های این دوره محسوب می شود.
برجسته ترین حادثه در در هزاره دوم قبل از میلاد ظهور عناصری از فرهنگ هندواروپایی در ایران است.
از این زمان به بعد ایران وارد عصر تاریخی می شود.