شهاب سنگ، اجرام بزرگی هستند که عمومااز سنگ و فلزات تشکیل شده اند.این اجرام وقتی وارد جو زمین میشوند بدلیل اینکه قطر زیادی دارند
حدودا(50-100متر)از جو عبور میکنند و دهانه ها و عوارض گوناگونی رااز خود بر جای میگذارند.که از جمله آنها به دهانه بارینجر در آریزونا ودهانه
وردفورت در افریقای جنوبی می توان اشاره کرد.
طبقه بندی شهاب سنگ ها
* گروه سنگی (ارولیتهاوکندریتها):
این شهاب سنگها حدود 92 درصد را به خود اختصاص داده اند.
* گروه سنگی_فلزی (سیدرولیتها):
این شهاب سنگها حدود 1-2 درصد رابه خود اختصاص داده اند.
* گروه آهنی (سیدریتها):
مواد تشکیل دهنده این گروه با چگالیهای متفاوت و جدا از هم شهاب سنگ فلزی را تشکیل می دهند و حدود 5-6 درصد را به خود اختصاص داده اند.
سن شهاب سنگها
* سن زمینی: مدت زمانی که بر روی زمین بوده اند.
* سن تابش پرتوهای کیهانی: مدت زمانی که در مداری به دور خورشید می گردند.
* سن پیدایش: مدت زمانی که از اخرین تغییر دمای شهاب سنگ میگذرد.
* سن ما قبل پیدایش: فاصله زمانی بین تشکیل عناصر شیمییایی در ستاره ها تا به کار رفتن این عناصر در شهاب واره ها.
1- شهاب واره،شهاب، شهاب سنگ،آذرگوی و آتشگوی چیست؟
در فضای منظومه شمسی اجرام سرگردانی وجود دارند که دارای مدارهای مستقلی هستند. این اجرام تا زمانی که در فضا سرگردانند شهابواره خوانده می شوند. وقتی که وارد جو زمین می شوند بر اثر اصطکاک با لایه های مختلف جو به شدت داغ می شوند و می سوزند و درخشش مختصری ایجاد می کنند. اگر این اجرام به طور کامل در جو بسوزند شهاب و اگر تکه هایی از این اجرام به زمین سقوط کنند شهابسنگ نامیده می شوند. آذر گوی ها هم اجرامی هستند که قدری بیش از 4-(بیشتر از قدر سیاره زهره) دارند و آتشگوی ها،آذرگوی هایی هستند که در ارتفاعات مختلفی از سطح زمین منفجر می شوند.
2- خرده شهاب سنگ چیست؟
هر ساله حدود 40000 تن سنگ و غبار کیهانی از فضای خارج جو زمین وارد جو می شوند که منشاء شان باقی مانده دنباله دارانی است که مدتها قبل از نزدیکی مدار زمین عبور کرده اند ویا ذرات باقی مانده از شهابسنگهایی هستند که در جو زمین می سوزند. بیشتر این مواد به صورت ذرات میکروسکپی به زمین می رسند که به آنها خرده شهابسنگ می گویند. بررسی این ذرات که از غبار اولیه منظومه شمسی اند دانسته های بسیاری را درباره پیدایش منظومه شمسی و چگونگی پیدایش حیات روی زمین در اختیار ما می گذارند.
3- چرا شهاب ها به رنگ های مختلفی دیده می شوند؟
اغلب شهابها به رنگ های مختلفی دیده می شوند: سبز،زرد،آبی،قرمز و سفید. دلیل این امر این است که هنگامی که شهابواره ها با سرعتی معادل 10 تا 75 کیلومتر بر ثانیه وارد جو زمین می شوند بر اثر اصطکاک با جو به شدت داغ می شوند و دمای آنها به بیش از 2000 درجه سانتیگراد می رسد. این دمای بسیار زیاد باعث تحریک گازهای اطراف شهاب می شود و گازهای مختلف موجود در جو بر اثر این دمای زیاد داغ می شوند و می سوزند و به رنگ های مختلفی دیده می شوند. مثلاً رنگ سبز بیشتر شهابها از ملکولهای داغ اکسیژن جو گسیل می شوند. نیتروژن رنگ آبی تولید می کند و سدیم موجود در شهابسنگ رنگ زرد. عموماً شهابهای پر سرعت به رنگ سفید دیده می شوند. چون تمام این رنگ ها با هم مخلوط می شوند. ولی وقتی که سرعت شهاب کم شود به رنگ قرمز در می آیند.
4- منشاء شهاب سنگها کجاست؟
بیشتر شهابسنگها تکه های کنده شده از خرده سیاره های سرگردان در منظومه شمسی اند. در کمربند سیارک ها بین مدار مریخ و مشتری
انبوهی از آنها وجود دارد که برخوردهای پیاپی میان آنها از ابتدای منظومه شمسی تا به امروز تعداد بسیار زیادی تکه سنگهای سرگردان
را ایجاد کرده است. این سنگها وقتی از جسم مادر خود کنده می شوند ممکن است میلیون ها سال در فضا سرگردان باشند تا به طور تصادفی
به کره ای مانند زمین برسند. منشاء برخی از شهابسنگها با چند سیارک شناخته شده تطبیق داده شده است. به طور مثال شهابسنگهای سنگی
یوکریت به احتمال بسیار قوی از سیارک وستا که یکی از شناخته شده ترین سیارک ها است کنده شده اند. اما برخی از شهابسنگها نیز از ماه یا
مریخ به زمین می رسند که بسیار نادر و ارزشمندند. این سنگها بر اثر برخوردهای فضایی شدید با سطح ماه یا مریخ به فضا پرتاب می شوند و
پس از مدتی سرگردانی به دام گرانش زمین می افتند. تاکنون بیش از 30 شهابسنگ مریخی پیدا شده است. از آنجا که انسان هنوز ماموریت رفت
و برگشتی به مریخ انجام نداده است تا نمونه هایی را به زمین بیاورد این سنگها تنها نمونه های مریخ روی زمین اند.
5- شهاب سنگها را بیشتر در چه مناطقی می توان یافت؟
شهابسنگها به طور تصادفی در همه جای زمین سقوط می کنند و جایی از سیاره میزبان بهتری برای آنها نیست. اما در پهنه یخزده و سفید پوش
مناطق قطبی شهابسنگها را راحت تر از هر کجای دیگر می توان شناسایی کرد. چون در این مناطق بجز سنگ های آسمانی اغلب نشانی از
سنگ دیگری نیست و جستجو گران آنها را می توانند از دوردست به خوبی شناسایی کنند. همچنین کویرهای شنی و صحراهای بسیار خشک
نیز مانند صحرای آفریقا میزبانان بسیار خوبی برای شهابسنگ ها می باشند.
6- عمر شهاب سنگ ها چقدر است؟
در زندگی هر شهابسنگ چهار دوره زمانی مجزا وجود دارد:
1- سن زمینی: منظور مدت زمانی است که از سقوط شهابسنگ بر سطح زمین می گذرد.
2- سن تابش پرتوهای کیهانی: دومین سن هر شهابسنگ دوره ای است که طی آن مانند جرمی کوچک در مداری به دور خورشید می گردید.
3- سن پیدایش: منظور مدت زمانی است که از آخرین رویداد عمده دمای زیاد در شهابسنگ می گذرد.
4- سن ماقبل پیدایش: تقریباً تمام عناصر به جز هیدروژن و هلیم در دل گونه های مختلف ستاره ها پدید آمده اند. این موضوع نه تنها درباره
شهابسنگها بلکه در مورد هر آنچه در زمین یافت می شود و از جمله بدن خود ما صادق است. سن ما قبل پیدایش برای هر عنصر فاصله زمانی
میان پیدایش آن در یک ستاره تا شرکت آن در تشکیل سیارات یا شهابسنگ ها است.
7- شهاب سنگ ها به چند نوع تقسیم می شوند؟
شهابسنگها به طور کلی به سه نوع اصلی تقسیم می شوند: سنگی ، آهنی و سنگی – آهنی.
یافتن شهابسنگ های سنگی مشکل تر است. زیرا از سیلیکات هایی مانند سیلیکات ها ی سنگ های زمینی تشکیل شده اند.
شهابسنگ های سنگی آهنی نادرترین نوع شهابسنگ ها هستند. در آنها بلورهای سنگی در زمینه فلز دیده می شود و در مواردی
سنگ و فلز با هم مخلوط شده اند. شهابسنگ های آهنی شهابسنگ هایی هستند که عمدتاً از آهن و نیکل تشکیل شده اند.
شهابسنگ های آهنی بسیار کم در معرض هوازدگی قرار می گیرند. بنابر این چندین سال هم که از سقوطشان بگذرد باز هم شکل
اولیه خود را حفظ می کنند. ولی شهابسنگ های سنگی را پس از چند سال به دشواری می توان از سنگ های زمینی تمیز داد.
8- چگونه می توان شهاب سنگ ها را از سنگهای زمینی تشخیص داد؟
شهابسنگ ها شگلهای گوناگونی دارند که این اشکال در شناسایی آنها به ما کمک می کنند. بسیاری از آنها رویه ای صاف دارند
و فاقد لبه های تیزند. روی بعضی از آنها فرورفتگی ها و برجستگی های ملایمی به چشم می خورد. مثل اینکه روی آنها را با نوک انگشت فشرده اند.
تا زمانی که شهابسنگ ها کاملاً در معرض هوازدگی قرار نگیرند در درون این فرورفتگی ها آثاری از پوسته سوخته و جوشیده شهابسنگ دیده می شود.
برای اینکه با اطمینان بسیار بدانید که کدام سنگ شهابسنگ است باید چند آزمایش انجام دهید:
1- چگالی سنگ را اندازه بگیرید. چگالی شهابسنگ ها حداقل 3/3 گرم در سانتی متر مکعب است. سنگی را که فکر می کنید شهابسنگ است را به دقت وزن کنید.
اگر سنگ کوچک بود می توانید از یک جواهر فروش درخواست کنید آن را وزن کند. سپس حجم سنگ را محاسبه کنید. برای این کار می توانید آزمایش معروف
ارشمیدس را انجام دهید. ظرفی را پر از آب کنید و سنگ را توی آن بیندازید. مقدار آبی را که بیرون می ریزد با سرنگ یا پیمانه ای که حجمش مشخص است اندازه بگیرید.
حجم به دست آمده در واقع حجم سنگ است.. وزن را بر حجم تقسیم کنید تا چگالی بدست آید. اگر چگالی سنگ بیشتر از 3/3 گرم در سانتی متر مکعب بود
احتمال آسمانی بودنش بیشتر است.
2- قطب نمایی را به سنگ نزدیک کنید. اگر عقربه قطب نما منحرف شد باعث خوشحالی است. چون هرچه خاصیت مغناطیسی سنگ بیشتر باشد
احتمال شهابسنگ بودنش هم بیشتر است.
3- بخش کوچکی از سنگ را به آرامی با سمباده بسایید. در شهابسنگ های سنگی رگه ها یا دانه های درخشان فلزی دیده می شود. در شهابسنگ های
آهنی نیز رگه ها به صورت شعاع های براق دیده می شوند که روی هم افتاده اند. دقت کنید که این شعاع های فلزی را با بلورها و رگه های درخشان
کوارتز یا میکای سنگ های زمینی اشتباه نگیرید. با یک ذره بین با درشتنمایی 10 یا بیشتر این رگه ها را بررسی کنید و از زوایای مختلف به آنها نگاه کنید.
سطح رگه ها باید مانند سطوح فلزی به نظر آیند. با سوزن تیزی روی آنها خط بکشید. اگر خش نیفتاد رگه ها فلزی اند و سنگ هم به احتمال بسیار زیاد شهابسنگ است.
9- منظور از دانه های کندرول و شهاب سنگ های کندریت و آکندریت چیست؟
کندرول ها میراث بازمانده از دوران پیدایش منظومه شمسی اند. در ابر اولیه خورشیدی غبار میان ستاره ای موجود کم کم بر اثر متراکم شدن ابر ذرات بزرگ تر
و دانه هایی را ساخت. الحاق این دانه ها تکه سنگ های اولیه منظومه شمسی را ایجاد کردند و برخوردهای پیاپی میان آنها سبب بزرگ تر شدن برخی از
صخره ها و ایجاد خرده سیاره های چند ده کیلومتری شد که بلوک های سازنده سیارات بوده اند. شهابسنگ های سنگی به دو نوع کندریت و آکندریت
تقسیم می شوند. شهابسنگ های که دارای دانه های کندرول هستند کندریت و آنهایی را که فاقد کندرول باشند را آکندریت می نامند.
10- آیا شهاب سنگ ها ارزش مادی دارند؟
سیارک های موجود در کمربند سیارک ها حاوی مواد معدنی بسیار زیادی می باشند. طبق یک تخمین علمی ارزش تمام مواد معدنی موجود در کمربند
سیارک ها برای هر انسان روی زمین معادل 100 میلیارد دلار است. البته شکی نیست که استخراج این معادن در حال حاضر بیش از این هزینه دارد.
شهابسنگ هایی هم که به زمین سقوط می کنند دارای مقادیر بسیار ناچیزی از این مواد معدنی هستند که این مواد اطلاعات بسیار زیادی را از
منظومه شمسی در اختیار دانشمندان قرار می دهد.
11- جنس شهاب سنگ ها از چیست ؟
شهاب سنگ ها از کانی ها ساخته شده اند . کانی هایی که بیشتر آنها در سنگ های زمینی نیز یافت می شوند . کانی ها آرایش هایی
از عناصر شیمیایی از قبیل آهن ، اکسیژن ، الوینیوم و سدیم هستند که مانند آجر های ساختمان ، سنگها از اجتماع آنها ساخته می شوند .
تمام عناصر شناخته شده در شهابسنگ ها یافته شده اند . هر چند برخی عناصر نظیر هیدروژن و هلیوم علی رغم فراوانی شان در ستارگان
، و در جهان به طور عام ، در آنها به ندرت یافت شده اند . به این ترتیب ، شهابسنگ ها از موادی آشنا ساخته شده اند ، با این تفاوت که
نسبت آنها با موادی که در سنگ های زمینی دیده شده متفاوت است . احتمال بسیار می رود در درون زمین سنگ هایی وجود داشته باشند
که شبیه بعضی از شهابسنگ ها باشند . شهابسنگ ها بر اساس ترکیب کلی به سه گروه سنگی ، آهنی ، سنگی – آهنی تقسیم می شوند .
شهابسنگ ها ی سنگی همانگونه که از نامشان بر می اید عمدتا از کانی های سنگی ساخته شده اند و بر اساس بافت به کندریت ها ، که حاوی
کندرول های کوچک و تقریبا کروی هستند ، و آکندریت ها که مشابه برخی سنگ های زمینی هستند تقسیم می شوند . کندرول واژه ای از ریشه ای
یونانی به معنی درشت دانه است . بنابر این کندریت یعنی درشت دانه ای و آکندریت یعنی بی درشت دانه ای .تقریبا تمام کندریت ها علاوه بر کانی های
سنگی ، کمی آلیاژ فلزی آهن – نیکل نیز دارند . با توجه به بافت کندریت ها و به دلیل اختلاط سنگ و فلز در آنها می توان مطمئن بود که شهاب
سنگ های کندریتی از هنگام تشکیل هرگز ذوب نشده اند ، زیرا در این صورت سنگ و فلز موجود ار یکدیگر جدا می شوند . در مقابل در آکندریت ها ،
فلز کمیاب یا نایاب است . عقیده بر این است که وقوع ذوب در سیارات کوچک یا سیارک هایی که مخلوطی از کانی های سنگی و آهنی بودند سبب شد
تا فلز به عمق سیارک ، و مایع مذاب سنگی ، همانند سر باره کوره بلند ذوب آهن ، به سطح آن منتقل شوند .
به این شیوه ، فلز در هسته های سیارکی ، که منشاء بسیاری از شهابسنگ های آهنی هستند . متمرکز شدند و مواد مذاب سنگی پس از انجماد به
صورت سنگ های آذرین ، چیزی شبیه گدازه های بازالتی زمین ، در آمدند . بخشی از سنگ های آذرین که به سطح سیارک نزدیک تر بودند بر اثر برخورد ،
شکسته شدند و تشکیل خاک دادند . مشابه این خاک در آکندریت ها نیز یافت می شود .
12- فرق شهاب و شهاب سنگ در چیست؟
شهاب سنگها نسبت به شهاب‌هائی که می‌توانیم در یک شب معمولی ببینیم، کلوخه‌های بسیار بزرگتری از مواد هستند و به‌ندرت دیده میشوند
(در حقیقت، روی هم رفته چیزی در حدود صد میلیون شهاب‌هائی ریز هر روزه وارد جو زمین میشوند. ولی در سال فقط چندتائی شهاب سنگ پیدا میشوند).
شهاب سنگها چون بسیار بزرگتر هستند می‌توانند درست از میان جو زمین عبور نمایند و به سطح زمین برسند. اغلب، ممکن است پیش از رسیدن به
سطح زمین منفجر شوند و مواد از هم پاشیدهٔ آنها در یک منطقهٔ وسیعی پراکنده شود. عبور شهاب سنگ از میان جو بسیار تماشائی است،
زیرا به‌نظر توپ آتشینی می‌رسد که با سرعتی بسیار زیاد در حرکت است. در حالی‌که در بعضی مواقع تکه پاره‌هائی از آن به اطراف پراکنده می‌شود.
دو نوع شهاب سنگ وجود دارد. شهاب سنگ‌هائی که از جنس سنگ هستند و آنهائی که از جنس نیکل و آهن هستند. بسیاری از شهاب سنگ‌هائی که
در سطح زمین پیدا شدهاند از جنس آهن بوده‌اند، اما از طرفی دیگر، شهاب سنگ‌هائی که از جنس سنگ هستند تشخیص آنها از تکه سنگهای معمولی
بسیار مشکل به طوری‌که شهاب سنگها خصوصیت واقعی خود را نشان نمی‌دهند. حدس و گمان‌هائی وجود داشته مبنی بر اینکه چند سال پیش در
خرده ریزهائی که از شهاب سنگها در زمین یافت شد مواد حیاتی مشاهده شد. یعنی موادی که اساس زندگی را تشکیل می‌دهند. اگرچه دربارهٔ این
موضوع شک و تردید وجود دارد اما، امکان آن مورد توجه است. مطالعهٔ شهاب سنگها دارای اهمیت حیاتی است، زیرا که به ما کمک می‌کند تا به
نحوۀ به وجود آمدن منظومهٔ خورشیدی پی ببریم. از این گذشته، شهاب سنگها نمونهٔ سنگهای آزاد شده از فضا نیز می‌باشند.
بزرگترین شهاب سنگ‌هائی که تاکنون پیدا شدهاند عبارتند از: شهاب سنگ هوباوست در آفریقای جنوبی به وزن شش تن و شهاب سنگی که در
گرین لند به وزن ۳۶ تن کشف گردید. ولی مشهور است که بزرگتر از اینها نیز در گذشته به زمین سقوط کرده است. دهانهٔ آتشفشانی حاصل از سقوط
شهاب سنگ در آریزونا را نتیجهٔ سقوط شهاب سنگی به وزن ۵۰ هزار تن می‌‌دانند. یک قضیهٔ جدی در این مورد مربوط است به شهاب سنگی که
در سال ۱۹۰۸ میلادی (۱۲۸۶ شمسی) در سیبری سقوط کرد. در نتیجهٔ سقوط آن انفجار عظیمی به‌وجود آمد که باعث پرتاب شدن درختان تا
صد کیلومتر به اطراف گردید و صدای آن تا هزار کیلومتری هم شنیده شده بود، اما خرده‌هائی از آن به دست نیامده است. لذا، ممکن است شهاب سنگی
عظیم یا هستهٔ یک ستارهٔ دنباله‌دار کوچک بوده است. کسی واقعاً نمی‌داند.
برای تشخیص شهابسنگ از سنگهای معمولی می‌توان چند آزمایش ساده انجام داد:
1 ـ سنگهای آتشفشانی زمینی به دلیل خروج گاز دارای حفرات زیادی در سطح خود هستند، ولی شهابسنگها چنین نیستند.
2 ـ شهابسنگها به سه نوع آهنی، آهنی ـ سنگی و سنگی طبقه‌بندی میشوند لذا می‌توان با استفاده از آهنربا به راحتی دو نوع اول را تشخیص داد.
البته نوع سنگی نیز آهنربا را جذب می‌کند به نوعی که سنگهای زمینی چنین خاصیتی ندارند.
3 ـ سومین گام جهت تشخیص شهابسنگها برآورد وزن و چگالی آن‌هاست. این سنگها دارای وزن بسیار بیشتری نسبت به سنگهای زمینی هستند.
4 ـ در حین گذر شهابسنگ از آتمسفر زمین، به دلیل مقاومت آتمسفر در مقابل ورود شی خارجی به سطح زمین، سطح شهابسنگ شعله‌ور شده و پس
از سرد شدن قشر تیره رنگ نازکی (همانند زغال) را ایجاد می‌کند و لذا این سنگها بسیار تیره‌تر از سنگهای زمینی هستند.
5 ـ سطح خارجی یک شهابسنگ دارای فرورفتگی‌هایی شبیه اثر انگشت شصت سفالگر روی خاک رس است. این پدیده به دلیل ذوب سطح خارجی این سنگ‌هاست.
6 ـ به دلیل ذوب سطح خارجی، آثار بسیار باریکی (به اندازه قطر موی انسان) از جریان یافتگی در سطح شهابسنگها دیده می‌شود.
