همه چيز درباره شيراز...

[Mehrnoosh]

دروازه قرآن (ورودی شهر شیراز)
​

نام رسمی:شیرازکشور:ایران استان:فارسشهرستان:شیراز
بخش:مرکزی
نام محلی:شیراز
نام*های دیگر:دارالعلم ، شهر راز
نام*های قدیمی:استخر

شیرازْ (*آوا پرونده) یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس است.

برپایهٔ آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، این شهر جمعیتی بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر داشته که این تعداد در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به ۱٬۴۵۵٬۰۷۳ افزایش پیدا کرده*است.

شهر شیراز در بخش مرکزی استان فارس و در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد.

این شهر از سمت غرب به کوه *دراک، از سمت شمال به کوه*های بمو، سبزپوشان، *چهل*مقام و باباکوهی (از رشته کوه*های زاگرس) محدود شده و در منطقه*ای به*وسعت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع گسترده شده*است.

شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقهٔ مستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد.


نام شیراز در کتاب*ها و اسناد تاریخی، تحت نام*های مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده*است.

محل اولیهٔ این شهر در محل قلعهٔ ابونصر بوده*است.

شهر شیراز در پیش از اسلام قلعه*ای بوده که قدمت آن به دوران ساسانی و پیش*تر بازمی*گردد.

این شهر در دوران بنی*امیه به محل فعلی منتقل می*شود و به بهای اضمحلال استخر -پایتخت قدیمی استان فارس- رونق می*گیرد.

شیراز در دوران صفاریان، بوییان و زندیه، پایتخت ایران بوده*است.

کارخانجات الکترونیکی متعددی در شیراز وجود دارد.

این شهر از دیرباز به واسطهٔ مرکزیت نسبی*اش در منطقهٔ زاگرس جنوبی و واقع*شدن در یک منطقهٔ به نسبت حاصل*خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یکجانشینان و عشایر بوده*است.

همچنین شیراز در مسیر راه*های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار گرفته که این نقش با احداث شبکهٔ راه*آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ*تر شده*است.

شیراز دارای جاذبه*های جهانگردی فراوانی است و به*عنوان شهر شعر، شراب و گل شناخته شده*است.

این شهر آرامگاه شاعرانی همچون حافظ و سعدی را در خود جای داده و به سبب جاذبه*های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به*سوی خود فرا می*خواند.
​

 

[Mehrnoosh]

وجه تسمیه شهر شيراز


نام شهر شیراز برگرفته از نام قلعه*ای در اطراف شیراز کنونی در محل قصر ابونصر است.

آنگونه که پیدا است در هنگام بنای شهر نام این قلعه بر شهر شیراز نهاده شده*است.

در کاوش*های باستان*شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت*نبشته*هایی عیلامی انجامید که بر روی چند فقره از آن*ها به قلعه*ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده*است.

همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده*است که حاوی نام «شیراز» می*باشند.

ابن حوقل، جغرافی*دان مسلمان قرن چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می*داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان*جا حمل می*شد و از آن*جا چیزی به جایی نمی*بردند.

براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند بنونیست و هنینگ رد شده*است.
​

 

[Mehrnoosh]

بنیان*گذاری شیراز

از دیدگاه تاریخی


برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، «سپیچک فرومت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی قبل آن برسد.



اما اولین اشاره*های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می*گردد.»

به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالا قبل آن سپیچک فرومتگاه دایمی انسان بوده*است.

بگفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا «این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده*است.»

جان لیمبرت، چنین جمع بندی می*کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده*شده*است ، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته*است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده*است. خصوصا با توجه به اشاره*ای که حمدالله مستوفی داشته*است.
مستوفی در نزهت*القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می*داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید امارتش کرد.

حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده*است که تجدید بنا بر دست عم*زادهٔ حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته*است.

آثاری عیلامی (شامل یک سه پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت*شده*است.

همچنین در تعدادی لوح*های عیلامی مکشوفه در پارسه (تخت جمشید) به کارگاه*های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می*کند که بی*شک همان شیراز امروزی است.

لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه*های متعددی از سپیچک فرومت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده اند.

مانند نگاره*های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنامهای هرمزد و کارنیان) وقلعه*ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر.

شهبازی می*گوید که شواهد بالا چنین می*نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتملا مرکزی اداری بوده*است.

آرتور آربری چنین نتیجه می*گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایه شهر همسایه استخر بوده*است.

همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده است و شیراز جزئی از آن بوده*است.

اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می*داده*است.

این اطلاعات در مهرهای ساسانی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی کشف شده در محل قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز بدست آمده است و لیمبرت چنین پیشنهاد می*نماید که استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح*های عیلامیپارسه است و بعدها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته*است.

باستان شناسان موزهٔ متروپولیتن نیویورک نیز با توجه به نتایج حفاری*های خود در محل قصر ابونصر، این استحکامات و احتمالا روستاهای اطراف را به عنوان محل شیراز قبل از اسلام پیشنهاد می*کنند.

آنها گفته*های بلخی در قرن ۱۲ نقل می*کنند که می*گوید:

در محلی که شیراز کنونی وجود دارد منطقه*ای بوده است با چند قلعه در میان دشتی باز.

آنان در مورد داستان بنیان نهاده شدن شهر جدید شیراز و انتقال آن به محل جدید چنین نظر می*دهند که انتقال یک شهر در بسیاری جاهای دیگر مانند نیشابور و قاهره نیز اتفاق افتاده*است.


در این حالت پس از تحولات یا تغییراتی سیاسی، شهر به محلی در نزدیکی شهر قدیم منتقل شده و شهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه*ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند.

 

[Mehrnoosh]

فتح فارس توسط مسلمانان


استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات سپاهیان اسلام بین سالهای ۶۴۰- ۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می*شد به تسخیر درآمد.
در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود.

اما قلعه*هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد. در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند.
استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد

. «شهر اصلی فارس، استخر، پیوندهایی نزدیک با سلسله ساسانی و دین زردشتی داشتند.

حکمرانان عرب می*خواستند که مرکزی رقیب و اسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند.»

هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند، شهر را بگونه*ای بنیان گذاشتند که بزرگتر از اصفهان باشد.



شهبازی می*نویسد

که به*سبب قرار داشتن شیراز در محل تلاقی راه*های منتهی به یزد،کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، شیراز به پایگاه (سپاه مسلمانان) در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری تبدیل شد و برای دو قرن محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود.

هرچند تا دو قرن شیراز زیر سایه شهر رقیب، استخر بود. اما بتدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد.

از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ولی مشخص است که تا قرن نهم میلادی شیراز دارای مسجد جامع نبوده*است.

یعنی تا زمانی که صفاریان شیراز را پایتخت حکومت خود قرار دادند.