عطار » مصیبت نامه » بخش چهلم

[!!!OMID!!!]

​

المقالة الاربعون​

سالک راحت طلب ریحان راه​

پیش روح آمد بصد دل روح خواه​

گفت ای عکسی ز خورشید جلال​

پرتوی از آفتاب لایزال​

هرچه در توحید مطلق آمدست​

آن همه در تو محقق آمدست​

چون برونی تو ز عقل و معرفت​

نه تو در شرح آئی ونه در صفت​

چون تو بی ذات و صفت باشی مدام​

هم صفت هم ذات جاویدت تمام​

بی نشانی پاک و بی نامی تراست​

هست بر قد تو غیب الغیب راست​

نیست بالای تو مخلوقی دگر​

نیست بیرون تو معشوقی دگر​

در فروغ آفتاب معرفت​

کی چراغی را توان کردن صفت​

محو در محوی تو و گم در گمی​

وز گمی تست پیدا آدمی​

چون همه داری و هستی هیچ تو​

چون همه هیچی نداری پیچ تو​

نه که از هیچ وهمه پاکی مدام​

وی عجب از پاک پاکی بردوام​

سالکان را آخرین منزل توئی​

صد جهان در صد جهان حاصل توئی​

صد جهان در صد جهان برسرگذشت​

در جهانهای تو میخواهند گشت​

هر نفس در صد جهان خواهند تاخت​

در تماشای تو جان خواهند باخت​

چون تو هم جان هم جهان مطلقی​

هم دم رحمن و هم نفخ حقی​

من دران وسعت بواسع ره برم​

رفعتم ده تا برافع ره برم​

جان من یک شعبه از دریای تست​

می بمیرم رای اکنون رای تست​

گر مرا در زندگی وسعت دهی​

همچو خویشم جاودان رفعت دهی​

روح گفت ای سالک شوریده جان​

گرچه گردیدی بسی گرد جهان​

صد جهان گشتی تو در سودای من​

تا رسیدی بر لب دریای من​

گر سوی هر ذرهٔ‌خواهی شدن​

نیست راه از ماه تاماهی شدن​

آنچه تو گم کرده ای گر کردهٔ​

هست آن در تو تو خود را پردهٔ​

آدم اول سوی هر ذره شتافت​

تا بخود در ره نیافت او ره نیافت​

گرچه بسیاری بگشتی پیش و پس​

درنهادت ره نبردی یک نفس​

این زمان کاینجا رسیدی مرد باش​

غرقهٔ دریای من شو فرد باش​

من چو بحری بینهایت آمدم​

تا ابد بیحد و غایت‌آمدم​

بر لب بحرم قدم از فرقکن​

دل ز جان برگیر و خود را غرق کن​

چون در این دریا شوی غرقه تمام​

هر زمانی غرق تر میشو مدام​

زانکه هرگز تا که میباشی جدای​

توازین دریا نه سر بینی نه پای​

تا بدین دریای بی پایان دری​

ای عجب تا غرقه تر تشنه تری​

قطره را پیوسته استسقا بود​

زانکه میخواهد که چون دریا بود​

قطرهٔ کز بحر بیرون میرود​

در چرا و در چه و چون میرود​

لیک چون آن قطرهٔ جیحون بود​

نه چرا و نه چه و نه چون بود​

تاتو اینجائی چرائی میرود​

در فضولی ماجرائی میرود​

چون بدریائی رسیدی پاکباز​

کی توان جستن ترا از خاک باز​

گر همه عالم ببیزی پیش و پس​

با سر غربال ناید هیچکس​

هرکه شد چون قطرهٔ دریاست او​

آنچه بود او هم دران سوداست او​

در خیال خویش یک یک میروند​

خواه پیر و خواه کودک میروند​

راحت و محنت ازینجا میبرند​

دوزخ و جنت ازینجا میبرند​

تو در آنساعت که بیرون میروی​

درنگر تاآن زمان چون میروی​

گر تو زینجا بر سر طاعت شدی​

همچنان باشی که آن ساعت شدی​

ور تو در عصیان ز عالم رفتهٔ​

همچنان باشی که آن دم رفتهٔ​

بازگشتت سوی دریاست ای پسر​

این چه باشد کار آنجاست ای پسر​

قطره گر بالغ و گر نابالغ است​

از بد و از نیک دریا فارغ است​

قطره گر مؤمن بود گر بت پرست​

دایماً دریا چنان باشد که هست​

نیک و بد در تو پدید آید همه​

هم ز تو پاک و پلید آید همه​

قطره براندازهٔ دیدار خویش​

میکند بر روی دریا کار خویش​

هرکجا کانجا نظر زایل بود​

قطره را آنجایگه ساحل بود​

چون ندارد هیچ این دریا کنار​

قطره چون بیند کناریش آشکار​

گر کناری بیند آن تصویر اوست​

ور خیالی بیند آن تقدیر اوست​

مور را بر کوه اگر راهی بود​

کوه در چشمش کم از کاهی بود​

گر بدیدی پشهٔ مقدار پیل​

خون او برخویش کی کردی سبیل​

گر بقدر خود نمودی آفتاب​

کی شدی حربا ز عشق او خراب​

بست حربا را ز نادانی خیال​

کافتاب از بهر او کرد انتقال​

چون رود در عین مغرب آفتاب​

در رود از رشک نیلوفر در آب​

گوید او چون گشت خورشیدم نهان​

من چه خواهم کرد بی رویش جهان​

ای شده هم در جوال خویشتن​

میپرستی هم خیال خویشتن​

کار بیرونست از تصویر تو​

چند جنبانم بگو زنجیر تو​

پشهٔ تو میکنی بر پیل جای​

تا بدست خویشش اندازی بپای​

صعوهٔ تو میروی بر کوه قاف​

تا بمنقار تو بشکافد چو کاف​

ذرهٔ تو میشوی از جا بجای​

تا نهی خورشید را در زیر پای​

قطرهٔ تو میزنی چون چشمه جوش​

تا کنی دریای اعظم جمله نوش​

این سخنها روح چون تقریر کرد​

زاد ره سالک ازو تدبیر کرد​

سر بقعر بحر بیپایانش داد​

مرد جانش دیده رو در جانش داد​

سالک القصه چو در دریای جان​

غوطه خورد و گشت ناپروای جان​

جانش چندان کز پس و از پیش دید​

هردوعالم ظل ذات خویش دید​

هر طلب هر جد و هر جهدی که بود​

هر وفاهر شوق و هر عهدی که بود​

آن همه سرگشتگی هر دمش​

وان همه فریاد و آه و ماتمش​

نه زتن دید او که از جان دید او​

نی ندید از جان و جانان دید او​

در تحیر ماند شست از خویش دست​

پاک گشت از خویش و در گوشه نشست​

گرچه خود رادر طلب پرپیچ یافت​

آن طلب از خویش هیچ هیچ یافت​

گفت ای جان چون تو بودی هرچه هست​

خود بلی گفتی و بشنودی الست​

چون تو بودی هر دو *** معتبر​

از چه گردانیدیم چندین بسر​

گفت تا قدرم بدانی اندکی​

زانکه چون گنجی بدست آرد یکی
​

گردهد آن گنج دستش رایگان​

​

ذرهٔ هرگز نداند قدر آن​

قدر آن داند اگر گنجی بود​

کان بدست آوردنش رنجی بود
​