kojolomojolo
کاربر انجمن
سه*تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که آن را با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست می*نوازند. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنج است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده*اند. سه*تار دارای ۲۶ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده*ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و وسعت صوتی آن نزدیک به ۳ اکتاو است.
سه*تار پیشتر هم*خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسیار نزدیک*تر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه*تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک*نوازی مورد استفاده قرار می*گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه*ای دارد ولی فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده معمولا بین سیم*های اول و دوم ثابت است.
نوازندگان سه*تار برای اجرای آن، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، کاسهٔ ساز را به صورت مورب و با زاویهٔ ۴۵ درجه روی ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ روی پرده*ها (دستان*ها) ی روی دستهٔ سه*تار حرکت می*کنند و با انگشت اشارهٔ دست راست خود به سیم*ها ضربه می*رنند. معمولا برای نوازندگی فقط انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می*شوند اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده*گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد.
در حین نوازندگی سه*تار، می*توان با زخمه*زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و اصطلاحاً پخته*تر تولید می*شود.
تاریخچه
سه*تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم*زمان نواخته می*شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سیم «بم» می*نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه*تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می*شود). سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه به این ساز افزوده است.
برخی از جمله عده*ای از عرفا به آن «اوتار» نیز می*گویند.
اجزا
ساز سه*تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی*هاست.
1 سرپنجه یا جعبه گوشی
2 گوشی*ها
3پرده قبل از شیطانک
4 شیطانک
5 پرده*های اصلی (چهارلایی)
6پرده*های فرعی (سه*لایی)
7دسته
8 کاسه
9صفحه
10خرک
11سیم*گیر
12 سیم*ها
اجزا
ساز سه*تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی*هاست.
سیم*های سه*تار شماره جنس رنگ نام قطر
سیم یکم فولاد سفید «حاد» ۲۰-۲۲ میکرون
سیم دوم برنز زرد «زیر» ۲۲-۲۵ میکرون
سیم سوم فولاد سفید «مشتاق» یا «زنگ» ۲۰-۲۲ میکرون
سیم چهارم برنز زرد «بم» ۳۵-۴۰ میکرون
کاسه
کاسهٔ سه*تار از نظر ساختاری مانند کاسهٔ عود یا تنبور بوده ولی کوچک*تر از آنها و گلابی*شکل است. درازای کاسه سه*تار از ۲۶ تا۳۰ سانتی متر، پهنای آن به تناسب بین ۱۲ تا ۱۶ سانتی متر و ژرفایش نزدیک ۱۳ سانتی متر است و معمولاً از چوب توت یا گردو ساخته می*شود. ساختار کاسه، هم می*تواند یک تراش یک تکه از چوب باشد و هم از ترک*های جداگانه و به هم چسبیده ساخته شده باشد.
صفحه
روی کاسهٔ سه*تار با تخته*ای نازک از چوب پوشیده شده است که به آن صفحه گفته می*شود. صفحه دارای سوراخ*هایی برای خروج صدا است و معمولا دست راست نوازنده روی آن قرار می*گیرد اما در مواردی خاص برای افراد چپ دست، عکس این مورد صادق است.
دسته
درازای دسته ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر و قسمتی که گوشی*ها در آن تعبیه می*شوند ۱۲ سانتی متر و پهنای دسته ۳ سانتی متر است. بعضی از سازندگان برای زیباتر شدن و همچنین برای افزایش عمر مفید ساز، از نوعی استخوان که معمولاً استخوان شتر است برای پوشاندن دسته استفاده می*کنند.
خرک
خرک قطعه*ایست متحرک که روی صفحه و به فاصلهٔ سه انگشت از انتهای کاسه قرار دارد. عرض خرک سه*تار بین ۵ تا ۶ سانتی*متر و ارتفاع آن کمتر از ۱ سانتی*متر بوده و از جنس چوب ساخته می*شود. سیم*ها پس از عبور از شیارهای کم*عمق روی خرک از طول دسته عبور کرده و توسط شیطانک به گوشی*ها می*رسند.
سیم*گیر
سیم*گیر در بخش پایانی کاسه ساز قرار دارد و برای نگهداری سیم*ها استفاده می*شود. در گذشته سیم*گیر را بیشتر از جنس استخوان می*ساختند، اما امروزه نوع چوبی آن معمول*تر است.
شیطانک
شیطانک بین قسمت اصلی دسته و پنچهٔ ساز قرار می*گیرد و جنس آن از استخوان و یا پلاستیک است. کاربرد شیطانک در هدایت و تقسیم*بندی سیم*ها در قسمت بالای دسته می*باشد.
گوشی
سیم از یک طرف به سیم گیر در انتهای کاسه و از طرف دیگر به گوشی*های کوک شونده در انتهای دسته ساز بسته می*شوند. با چرخاندن گوشی*ها می*توان ساز را کوک کرد.
پرده
پرده*ها نخ*های باریکی از جنس رودهٔ حیوانات و یا ابریشم هستند که در عرض دستهٔ سه*تار به صورت سه*لایی و چهارلایی بسته می*شوند و وظیفهٔ تقسیم*بندی فواصل موسیقایی را برعهده دارند. تعداد پرده*ها ۲۶ عدد است که که یکی از آن*ها قبل از شیطانک بسته می*شود و فاصلهٔ آن با شیطانک در صدای سه*تار موثر است.
سه*تار پیشتر هم*خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسیار نزدیک*تر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه*تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک*نوازی مورد استفاده قرار می*گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه*ای دارد ولی فاصلهٔ چهارم یا پنجم پایین رونده معمولا بین سیم*های اول و دوم ثابت است.
نوازندگان سه*تار برای اجرای آن، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، کاسهٔ ساز را به صورت مورب و با زاویهٔ ۴۵ درجه روی ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ روی پرده*ها (دستان*ها) ی روی دستهٔ سه*تار حرکت می*کنند و با انگشت اشارهٔ دست راست خود به سیم*ها ضربه می*رنند. معمولا برای نوازندگی فقط انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می*شوند اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده*گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد.
در حین نوازندگی سه*تار، می*توان با زخمه*زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و اصطلاحاً پخته*تر تولید می*شود.
تاریخچه
سه*تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم*زمان نواخته می*شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سیم «بم» می*نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه*تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می*شود). سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه به این ساز افزوده است.
برخی از جمله عده*ای از عرفا به آن «اوتار» نیز می*گویند.
اجزا
ساز سه*تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی*هاست.
1 سرپنجه یا جعبه گوشی
2 گوشی*ها
3پرده قبل از شیطانک
4 شیطانک
5 پرده*های اصلی (چهارلایی)
6پرده*های فرعی (سه*لایی)
7دسته
8 کاسه
9صفحه
10خرک
11سیم*گیر
12 سیم*ها
اجزا
ساز سه*تار دارای دو قسمت کاسه و دسته است. در انتهای دسته پنجه قرار دارد که محل قرارگرفتن گوشی*هاست.
سیم*های سه*تار شماره جنس رنگ نام قطر
سیم یکم فولاد سفید «حاد» ۲۰-۲۲ میکرون
سیم دوم برنز زرد «زیر» ۲۲-۲۵ میکرون
سیم سوم فولاد سفید «مشتاق» یا «زنگ» ۲۰-۲۲ میکرون
سیم چهارم برنز زرد «بم» ۳۵-۴۰ میکرون
کاسه
کاسهٔ سه*تار از نظر ساختاری مانند کاسهٔ عود یا تنبور بوده ولی کوچک*تر از آنها و گلابی*شکل است. درازای کاسه سه*تار از ۲۶ تا۳۰ سانتی متر، پهنای آن به تناسب بین ۱۲ تا ۱۶ سانتی متر و ژرفایش نزدیک ۱۳ سانتی متر است و معمولاً از چوب توت یا گردو ساخته می*شود. ساختار کاسه، هم می*تواند یک تراش یک تکه از چوب باشد و هم از ترک*های جداگانه و به هم چسبیده ساخته شده باشد.
صفحه
روی کاسهٔ سه*تار با تخته*ای نازک از چوب پوشیده شده است که به آن صفحه گفته می*شود. صفحه دارای سوراخ*هایی برای خروج صدا است و معمولا دست راست نوازنده روی آن قرار می*گیرد اما در مواردی خاص برای افراد چپ دست، عکس این مورد صادق است.
دسته
درازای دسته ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر و قسمتی که گوشی*ها در آن تعبیه می*شوند ۱۲ سانتی متر و پهنای دسته ۳ سانتی متر است. بعضی از سازندگان برای زیباتر شدن و همچنین برای افزایش عمر مفید ساز، از نوعی استخوان که معمولاً استخوان شتر است برای پوشاندن دسته استفاده می*کنند.
خرک
خرک قطعه*ایست متحرک که روی صفحه و به فاصلهٔ سه انگشت از انتهای کاسه قرار دارد. عرض خرک سه*تار بین ۵ تا ۶ سانتی*متر و ارتفاع آن کمتر از ۱ سانتی*متر بوده و از جنس چوب ساخته می*شود. سیم*ها پس از عبور از شیارهای کم*عمق روی خرک از طول دسته عبور کرده و توسط شیطانک به گوشی*ها می*رسند.
سیم*گیر
سیم*گیر در بخش پایانی کاسه ساز قرار دارد و برای نگهداری سیم*ها استفاده می*شود. در گذشته سیم*گیر را بیشتر از جنس استخوان می*ساختند، اما امروزه نوع چوبی آن معمول*تر است.
شیطانک
شیطانک بین قسمت اصلی دسته و پنچهٔ ساز قرار می*گیرد و جنس آن از استخوان و یا پلاستیک است. کاربرد شیطانک در هدایت و تقسیم*بندی سیم*ها در قسمت بالای دسته می*باشد.
گوشی
سیم از یک طرف به سیم گیر در انتهای کاسه و از طرف دیگر به گوشی*های کوک شونده در انتهای دسته ساز بسته می*شوند. با چرخاندن گوشی*ها می*توان ساز را کوک کرد.
پرده
پرده*ها نخ*های باریکی از جنس رودهٔ حیوانات و یا ابریشم هستند که در عرض دستهٔ سه*تار به صورت سه*لایی و چهارلایی بسته می*شوند و وظیفهٔ تقسیم*بندی فواصل موسیقایی را برعهده دارند. تعداد پرده*ها ۲۶ عدد است که که یکی از آن*ها قبل از شیطانک بسته می*شود و فاصلهٔ آن با شیطانک در صدای سه*تار موثر است.
آخرین ویرایش: