سرخس ها

[eLOy]

سرخس


سرخس ها گروهی ازگیاهان نهانزاد آوندی هستند. سرخسهای کنونی گروهی تکامل یافته ترین گیاهان از این گروه هستند. رشد برگ در سرخس ها نسبتا کامل و مدوام و ریزوم آنها پایا است. در سرخس ها مثل سایر نهانزادان آوندی تولید گیاه برگدار با تشکیل تخم آغاز می شود و بنابراین با اسپوروفیت مطابقت دارد







اسم علمی سرخس Nephrolepis exaltata ، از خانواده polypodiaceae می باشد. این جنس دارای ۳۰ گونه مختلف از سرخس ها بوده که به سرعت به وسیله استولون توسعه می یابند. گونه مذکور، بومی نواحی استوایی است و ارتفاع آن به حدود یک تا 2 متر می رسد و گسترش بسیا زیادی دارد.سرخس گیاهی همیشه سبز است و هم به صورت گلدانی، هم به صورت آویزی استفاده می شود.

مراقبت: این گیاه به نور متوسط، حرارت معمولی، آبیاری متوسط تا زیاد، رطوبت هوای ۷۰-۹۰ درصد و خاک قلیایی احتیاج دارد.

کود: کود مورد نیاز این گیاه را می توان به میزان ۱ گرم در لیتر، هر هفته یکبار، از فرودین تا شهوریور، مصرف کرد.

خاک: خاک جنگلی و یا خاکبرگ، برای رشد سرخس مطلوب و مناسب است.

ازدیاد: سرخس را می توان به دو رورش تکثیر کرد. زمانی که گیاه ساقه های رونده ریشه زا تولید می کند در صورت تماس انتهای ساقه ها با خاک گیاهان کوچک بوجود می آیند که پس از ریشه دار شدن، با جدا کردن و پرورش آنها می توان گیاهان جدیدی تولید کرده این روش زمانی که گیاه در طول بهار و تابستان فعالی است عملی خواهد بود برای این روش گلدان هایی با قطر دهانه ۹ سانتیمتر، حاوی کمپوست بذر و قلمه یا کمپوست گلدانی مناسب خواهد بود.

خاک را به اندازه کافی مرطوب کنید و دمای محیط را ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتیگراد نگاهدارید. روش دیگر تکثیر سرخس، استفاده از هاگهای بوحود آمده در سطح زیرین برگ ها است. هاگها را روی یک صفحه کاغذ سفید جمع آوری کنید و در سینی بذر حاوی کمپوست بذر و قلمه، به شکل پراکنده روی سطح خاک بکارید. گلدان یا سینی بذر را با کیسه پلاستیکی شفاف بپوشانید و در دمای ۲۱ درجه سانتیگراد نگاهدارید. زمانی که سرخس ها جوان تقریبا ۵/۲ سانتیمتر شدند، آنهار ا بیرون آورده و هر یک را در گلدانی با قطر دهانه ۶ سانتیمتر حاوی کمپوست گلدانی بکارید و زمانی که بزرگتر شدند. گلدانها را نیز بزرگتر کنید. گیاه را همیشه دور از تابش مستقیم خورشید بگذارید. بهتر است آبیاری از زیر انجام گیرد یعنی گلدان را در بشقابی قرا داده و آب را داخل بشقاب پر کنید. ضمنا گاهی گیاه را با یک سمپاش کوچک خیس نمایید.

ریشه سرخس ها

ریشه سرخس ها همیشه نابجا و نازک بوده، قطر آن از 2 تا 3 میلیمتر تجاوز نمی کند. ریشه های نابجا علاوه بر سطح ریزوم روی دمبرگ سرخسها نیز می روید. در برش عرضی استوانه آوندی ریشه در سرخس ها ، دو دسته : آوند آبکشی متناوب با دو دسته آوندچوبی به شکل مثلث که در پایه به یکدیگر متصل هستند و در بین آن دو فضایی برای پارانشیم مغزی وجود ندارد دیده می شود. بعد از آوندها لایه دایره محیطیه که سلول های آن متناوب با سلول های آندودرمی هستند و سپس پارانشیم پوستی ریشه قرار دارد. پارانشیم پوستی را از خارج لایه کرک زا در نقاط مختلف آن کرکهای عریض و طویل کشنده (به جای اپیدرم) دیده می شود محصور می سازد.


ساقه سرخس ها

سرخس ها ریزوم دارند و ریزوم در سال یک ساقه هوایی تولید می کند که حامل برگ های بزرگی است. ساقه سرخس ها ، به استثنای بعضی گونه های نادر مناطق حاره ، همیشه زیرزمینی و به صورت ریزوم است. ریزوم سرخس تریکومانس آلاتوم که سرخسی کوچک است، دارای ساقه نازک با ساختاری ساده و یک استوانه مرکزی است. در برش عرضی ریزوم این سرخس بخش های زیر دیده می شود. طبقه اپیدرم ، منطقه فیبر پوستی ، پارانشیم پوستی ، لایه آندودرم ، دایره محیطیه ، آوندهای غربالی ، وجود یک ردیف سلول پارانشیمی در زیرحلقه بافت آبکش ، دسته های چوبی مرکب از تراکئیدهای دارای تزئینات مارپیچی نردبانیکه کم و بیش همراه با عناصر پارانشیم چوبی اند.


برگ سرخس ها

برگ سرخس فروند نامیده می شود. برگها نسبت به ساقه بزرگند و اثر برگی آنها که اهمیت زیاد دارد، در محل تشکیل در استوانه مرکزی ساقه یا حتی در قطعات آن چاله ای ایجاد می کند. برگ سرخس ها دارای 2 ویژگی هستند. حالت پیچیده برگ قبل از باز شدن. برگ جوان به صورت دسته عصا پیچیده است و رشد نامحدود آن.

برگها در سرخس ها مستقیما از ریزوم جدا شده و رشد و توسعه آنها معمولا چندین سال طول می کشد. رشد برگ بوسیله مریستمی که در نوک و راس آن قرار دارد صورت گرفته و دمبرگ یا پایه آن نیز تقریبا همان ساختار تشریحی ریزوم را با اختلاف عدم قرینه محوری و داشتن قرنیه طرفی دارد. درساختار کلی برگ ، پارانشیم نرده ای همراه با پارانشیم حفره ای تشکیل مزوفیل وجوددارد. سلول های اپیدرمی و سلولهای روزنه ای کلروفیل دارند.

چرخه زندگی و تولید مثل در سرخس ها

در گیاهان آوندی تناوب نسل ها به صورت گام توفیت و اسپوروفیت دیده می شود. گیاهی که معمولا سرخس نامیده می شود در واقع اسپوروفیت است که بزرگ برگدار و سبز است و امکان دارد که در تمام سال باقی بماند. در فصل های معینی از سال سلول های سطح زیرین برگ سرخس هاگدانهای عدسی شکل پایه داری تولید می کنند. معمولا در یک نقطه برگ چند هاگدان باهم پدید می آیند. این دسته هاگدانها سور نامیده می شود. در بسیاری از موارد سورها دوردیف منظم در دو ردیفرگبرگاصلی برگ تشکیل می دهند.

در هاگدان محتوی سلول های مادر هاگ است که پس ازتقسیم میوز هاگ های هاپلوئید دارای پوشش محافظ تولید می کنند. سرانجام هاگدانها خشکشده و شکفته می شوند و هاگها بیرون می ریزند. بعدا این هاگها می رویند و گامتوفیتهای هاپلوئید را بوجود می آورند. اندام های جنسی آنتریدی و آرکگون در سطح زیرین گامتوفیت ایجاد می شوند. آنتریدی تولید گامت نر و آرکگون تولید گامت ماده را می کند که از لقاح آنها تخم ایجاد شده و از رشد تخم گیاه اسپوروفیت حاصل می شود. و به این ترتیب اینچرخه ادامه می یابد.

چند گونه از سرخس های ایران

پرسیاوشان معمولی

این سرخس در نقاط مرطوب ، در کنار جویبارها و در حلقه چاه های آب شمال ایران می روید. برگ دارای دمبرگ دراز بی کرک و براق با پهنکی از تقسیمات کوچک است.

پرسیاوشان پا سیاه

قسمت انتهایی برگ این سرخس تقسیمات باریک و فراوانداشته و دمبرگ آن براق سیاه است.


سرخس مار زبان

دارای دو نوع برگ عقیم و بارور است. برگ عقیم فاقدهاگدان، بیضی شکل دارای کناره*های کامل وبرگ باور ، بسیار باریک ، لوله*ای شکل و حامل دو ردیف اسپورانژ است.

سرخس بسپایک

حلقه مکانیکی اسپورانز در این سرخس ناقص بوده، رگبرگ های فرعی برگها که مرکز به لبه یا کناره آن نمی رسند. این گیاه در تمام سال سبز و دارای برگ های پایا یا چند ساله است.

زنگی دارو

ساقه زیر زمینی این سرخس پوشیده از بقایای پوسیده برگ های قبلی است. حلقه مکانیکی اسپورانژ در این سرخس ناقص است.

سرخس بلوطی

این گیاه بدون گل جذاب دارای ساقه ای خزنده است که درست در زیرسطح زمین به صورت افقی رشد می کند از این ساقه برگ ساقه های سبز رنگی به صورت عمودیرشد می کنند که به آهستگی برافراشته می شوند. سرخس بلوطی توسط بوجود آوردن هاگهای ریز در زیر برگ ساقه هایش تولید مثل می کند. هاگها در دسته هایی تولید می شوند که برای دیدن به اندازه کافی بزرگ هستند.