امروزه آسیبهای مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی سلامت جامعه را تهدید میكند. هزینه این تهدیدات هر دو جنس زن و مرد را شامل میشود، ولی گاه یكی از این دو جنس بیشتر در معرض خطر قرار میگیرد. از جمله این آسیب ها میتوان به رواج فریب و تدلیس در روابط افراد با یكدیگر و در امر مهم ازدواج اشاره نمود. تدلیس، فاقد را واجد، وا نمود كردن است. بر سر كچل، زلف مصنوعىمىگذارند، تا مو دار نشان داده شود. چالههاى آبله صورت را پر مىكنند، تا عروس درنظر داماد، آبله رو دیده نشود. فریب در ازدواج (تدلیس)به مفهوم اثبات صفات مطلوب یا رفع عیوب به صورت دروغین، از جمله عوامل فروپاشی نظام خانواده یا تیرگی روابط زوجین است. به این لحاظ زن و مرد از فریب یكدیگر نهی شده اند، علاوه بر آن، فریب دارای پیامدهای حقوقی نیز میباشد. راهی كه شارع مقدس برای جبران این ضرر پیش بینی نموده، حق فسخ نكاح است.
«هرگاه در یكی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود كه طرف مذكور فاقد وصف مقصود بوده، برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود، خواه وصف مذكور در عقد تصریح شده یا عقد متبایناً بر آن واقع شده باشد.»
نمونه هایی از تدلیس عبارتند از:
ـ مردی كه سـواد انـدكی در حد خوانـدن و نوشتـن داشتـه و نیـز به واسـطه سـانحهای كـه در كـودكی بـرایش اتـفاق افتـاده، گردنـش كج بـوده اسـت، بـه خواستگاری دختـری میرود و در مراسـم خواستگاری خـود را دیپلمه معرفـی مینماید و گردن خود را بسته و وانمود میكند كه موقتاً دچارگردن درد شده است، پس از ازدواج همسر او متوجه فریب شوهر شده، به دادگاه مراجعه نموده و تقاضای فسخ نكاح میكند.
- زنی قبلاً ازدواج كرده و شش ماه زندگی زناشوئی داشته است، پس از طلاق، شناسنامه المثنی گرفته و خود را دوشیزه معرفی مینماید، بعد از ازدواج، همسرش متوجه ازدواج قبلی زن میشود.
اما به دلیل آنكه مهریه زن سنگین بوده و شوهر از نظر اقتصادی توان پرداخت آن را نداشته، از طلاق منصرف میشود. اما به دلیل برخورد غیرصادقانه همسرش، خشمگین بوده و بنای ناسازگاری با زن را گذاشته است، زن تحمل نكرده و از دادگاه تقاضای طلاق كرده است.
- دختـری پـس از ازدواج متوجه شـده كه همسـرش او را فریـب داده و در خارج از كشور همسر دارد و اكنون مجهول المكان است و مدتی است كه نفقه پرداخته نكرده است.
- دختر دارای لكهای قهوه ای رنگ بر روی پوست پا در پشت زانو است، همسرش بعد از ازدواج از ادامه زندگی با زن منصرف
شده است، اما به دلیل مهریه سنگین زن، توان طلاق و پرداخت مهریه را ندارد، به دادگاه مراجعه نموده و ادعای تدلیس زوجه را
نموده و عنوان میكند، همسرش دارای نقص زیبایی میباشد و این مطلب را به او نگفته است، بنابراین تقاضای فسخ نكاح دارد.
- مردی كه معتاد به مشروب و تریاك بوده، خود را سالم وانمود كرده؛ پس از ازدواج زن متوجه شده و تقاضای جدایی دارد.
- مردی به دادگاه مراجعه كرده و در تقاضای فسخ نكاح ادعا میكند، همسرش ازدواج قبلی خود را از او مخفی داشته است و در
شناسنامه المثنی او نیز، اثری از این موضوع نبوده است، زن ادعا میكند كه حقیقت را در گفتگوی خصوصی قبل از عقد با
همسرش
در میان گذارده و شوهر با علم به این موضوع اقدام به ازدواج با او نموده است، از زن دلیل این ادعا خواسته شده و زن قادر
به اثبات آن نیست. به هر حال تدلیس به چیزی اطلاق میشود كه سبب ابهام امر بر فرد فریب خورده میگردد.
در مقابل فریب در ازدواج دو راهكار وجود دارد. فرد فریب خورده یا می تواند از طریق كیفری شكایت كند كه در این صورت
ماه الی 2 سال حبس تعیین میشودیا میتواند اقدام حقوقی كرده تقاضای حق فسخ كند . فسخ ازدواج تشریفات خاص طلاق را ندارد
و فریب خورده میتواند به راحتی نكاح را فسخ كند.
اختیار فسخ فوری است بدین معنی كه طرفی كه حق فسخ دارد بعد از اطلاع نكاح را فسخ نكند این حق او ساقط میشود البته به
این شرط كه علم به این حق فسخ و علم به فوریت آن داشته باشد . تشخیص مدتی كه برای امكان استفاده از این حق لازم بوده
به نظر عرف و عادت است.اگر آگاهی فرد فریب خورده بعد از رابطه زناشویی باشد ، وی می تواند علاوه بر فسخ نكاح از
عامل فریب مهریه را باز پس گیرد. دادگاه در صدور حكم مجازات مجاز است كه میزان حبس را بر میزان حداقل یا حداكثر
تعیین كند ولی همین دادگاه می تواند به لحاظ جهات مخففه یعنی با توجه به این كه فرد فریب دهنده جوان بوده و دارای سوء
نیست ، جریمه را حتی تا میزان 50 هزار تومان تخفیف دهد یعنی كاملا بستگی به دادگاه دارد كه میزان حبس و مجازات را به چه حدی تعیین كند.
در مقابل فریب در ازدواج دو راهكار وجود دارد. فرد فریب خورده یا می تواند از طریق كیفری شكایت كند كه در این صورت
6 ماه الی 2 سال حبس تعیین میشودیا میتواند اقدام حقوقی كرده تقاضای حق فسخ كند . فسخ ازدواج تشریفات خاص طلاق را
ندارد و فریب خورده میتواند به راحتی نكاح را فسخ كند
سوال:
*آیا میتوان اشخاص ثالث را نیز در این خصوص متهم نمود؟.
پرسش این است: هر گاه تدلیس به وسیله شخص ثالثی واقع گردد؛ چنانکه، پدریا مادر پسر یا دختر، یا واسطه ازدواج، صفاتی
برخلاف واقع برای همسر یا شوهر ذکرکرده و طرف دیگر را فریب داده باشد، آیا فریب خورده حق فسخ خواهد داشت؟ قانون
مدنی در این مورد ساکت است. بعضی از استادان حقوق تدلیس به وسیله ثالث را موجب حق فسخ برای طرف مقابل دانسته اند
تبانی یکی از زوجین با شخص ثالث در تدلیس به منزله آن است که خود اومرتکب تدلیس شده است و در این صورت با توجه
ماده 1128 ق. م. می توان گفت: صفت خاصی که یکی از زوجین برخلاف واقع واجد آن قلمداد شده به طور ضمنی وارد
قلمروی قرارداد شده و وقوع عقد مبتنی بر آن بوده است.
*صرف سکوت هر یک از طرفین و در نتیجه در اشتباه گذاردن طرف مقابل در این خصوص جرم میباشد یا خیر؟
به عنوان مثال شخصی که ازدواج قبلی خود را به طرف مقابل اعلام ننموده و با سکوت خود موجبات عدم اطلاع طرف دیگر
را از این امر باعث گردد آیا مصداق تدلیس در نکاح میباشد یا خیر؟ به نظر میرسد مورد از موارد تدلیس در نکاح میباشد و
اداره حقوقی قوه قضاییه نیز در نظریات مختلف خود این امر را تأیید نموده است . در قانون آمده چنانچه هر یک از زوجین قبل
از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالیه ، تمکن مالی ، موقعیت اجتماعی ، شغل و سمت
خاص، تجرد و امثال آن فریب دهد و عقد بر مبنای هر یک از آنها واقع شود ، مصداق واهی بودن موارد اعلامی طرفین نیز
میباشد یعنی هر آنچه که در عرف به عنوان امر واهی بوده و طرف واجد آن نباشد مشمول قانون میگردد.
بنابراین هر گاه شوهر در اثر تدلیس با زنی غیر باکره ازدواج کند و از حق فسخ نخواهد یا نتواند استفاده کند میتواند تفاوت بین
مهر باکره و غیرباکره را به عنوان خسارت از فریبدهنده به عنوان خسارت بگیرد و اگر مهر نداده و فریب دهنده خود زن است
میتواند مابهالتفاوت را از مهر کسر و بقیه را به زن بپردازد. بنابراین اگر دختری به واسطه صدمهای بکارت خویش را از
دست داد، در حالی که از آن بیخبر است ، در این حالت به یقین تدلیس واقع نشده است؛ ولی اگر دختری مرتکب بیعفتی شود و
باکره نباشد سکوت او در مقابل خواستگار نوعی تدلیس محسوب میشود چرا که عرفاً پسری که به خواستگاری دختری میرود
