تفسیرآیات قرآن کریم – سوره حمد – آیه 2 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیه الله هاشمی رفسنجانی
الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ستایش مختصّ خداست که خداوندگار جهانیان است.
1 - همه ستایشها از آن خداوند است.
الحمد للّه
«ال» در «الحمد للّه» به اصطلاح جنسیه است و مفید استغراق می باشد; یعنی، کل حمد للّه.
2 - خداوند، سرچشمه و منشأ همه کمالها و زیبایی هاست.
الحمد للّه
حمد در برابر زیباییها و کمالهاست و به مقتضای جمله «الحمد للّه»، هر ستایشی از آن خداست. بنابراین هر کمال و زیبایی از او نشأت گرفته است.
3 - تنها خداوند شایسته و بایسته ستایش است.
الحمد للّه
4 - خداوند مالک و مدبر همه عالمهای هستی است.
رب العلمین
عالم (مفرد عالمین) است و به مجموعه و دسته ای از موجودات گفته می شود، بنابراین «العالمین»، یعنی، همه موجودات به لحاظ مجموعه ها و دسته ها.
5 - جهان آفرینش، متشکل از عالمهای متعدد.
رب العلمین
برداشت فوق با توجّه به جمع بودن کلمه «العالمین» استفاده شده است.
6 - جهان هستی سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیری نیکو و جمیل است.
الحمد للّه رب العلمین
«رب العالمین» به منزله دلیل برای «الحمد للّه» است; یعنی، چون خداوند مدبر هستی است همه ستایشها از آن اوست و از آنجا که حمد و ستایش، همواره برای کمال و زیباییهاست، نتیجه می گیریم که: همه هستی زیبا و برخوردار از تدبیری نیکوست.
7 ـ خداوند، از روی اختیار جهان را تدبیر می کند و در اداره آن جبر و اضطراری ندارد.
الحمد للّه رب العلمین
در صحت اطلاق حمد، علاوه بر زیبایی فعل و صفت، اختیاری بودن فعل و صفت نیز قید شده است; یعنی، بر فعل و صفتی زیبا، می توان حمد کرد که فاعل، آن را از روی اختیار تحقق بخشیده باشد.
8 ـ جهان هستی به سوی کمال در حرکت است.
رب العلمین
«رب» به معنای تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتی در شیء پس از حالت قبل است تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). پس این معنا حکایت از حرکت تکاملی دارد. گفتنی است که کلمه «رب» مشترک لفظی میان وصف و مصدر می باشد و در آیه مورد بحث معنای وصفی دارد.
9 ـ تدبیر همه عالمهای هستی از سوی خدا، دلیل اختصاص همه ستایشها به اوست.
الحمد للّه رب العلمین
10 ـ «عن ابی عبداللّه (ع) فی قوله: «الحمد للّه» قال: الشکر للّه و فی قوله «رب العالمین» قال: خالق المخلوقین ...;(1)
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «الحمد للّه» یعنی شکر مخصوص خداست و «رب العالمین» یعنی، آفریننده مخلوقات ...».
