*JujU*
کاربر انجمن
- تاریخ ثبتنام
- Nov 6, 2013
- ارسالیها
- 2,786
- پسندها
- 394
- امتیازها
- 83
- محل سکونت
- تهران
- تخصص
- فکر کردن به چیزایی که دیگران ساده ازش رد میشن
- دل نوشته
- هر روز معجزه است اگر به خدا ایمان بیاوریم..
اعتبار :
[h=1][/h]
طب سنتی ایران، شاید پس از یك دوره فترت(فاصله ی زمانی بین دو دوره طب سنتی) صد ساله و با وجود تاكید رهبر فقید انقلاب، حضرت آیت*الله خمینی (ره) و مقام معظم رهبری مبنی بر احیا و گسترش آن، اخیرا مورد توجه مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی قرار گرفته و پس از طی مراحل قانونی به* صورت یك رشته دانشگاهی به تصویب شورای*عالی برنامه*ریزی كشور رسیده است.
اگر چه به *نظر نمی*رسد تاسیس مراكز درمانی طب سنتی به شیوه مراكز مشابه (همانند هندوستان) بتواند زیان*های ناشی از این بی*توجهی و فترت طولانی*مدت را جبران كند، اما جای امیدواری است كه درصورت تحقق این امر، وقوع تحولی اساسی در این زمینه، امكان بهره*مندی عموم مردم از این میراث غنی ایرانیان را از مجرای رسمی و قانونی میسر سازد.
با دكتر محمد عبادیانی، مدرس دانشكده طب*سنتی دانشگاه علوم *پزشكی تهران پیرامون وضعیت طب*سنتی در كشور، جایگاه و روند رو به رشد آن در دانشگاه*ها به گفت*وگو نشستیم.
[h=2]از سابقه* طب سنتی در كشورمان و روند رشد آن شروع كنیم.[/h]در دنیا مكاتب پزشكی بسیار محدود بودند و هنوز هم هستند، اما روش*ها و شیوه*های درمانی بسیار متعدد بوده و هست. یك مكتب پزشكی همواره بر اساس یك تفكر منطقی یا فلسفی شكل گرفته، مثلا مكتب طب چینی بر اساس تفكر تائو (دائو) و مكتب طب هندی یا آیورودا بر اساس تفكر «ودا» صورت گرفته كه هر یك از این ها یك مكتب فلسفی هستند.
آنچه امروز از آن به* عنوان طب* سنتی ایران یاد می*شود سه بخش دارد:
الف) یك بخش آن «طب فولكلوریك» است و در واقع طب بومی در میان اقوام مختلف ایرانی برگرفته از تجربیات یا تعلیمات صاحبان تجربه است.
ب) بخش دیگر با عملكرد عطاری*ها، شكسته*بند*ها و... مرتبط است. فعالیت طب*سنتی كه در قرن اخیر مطرح بوده، منسوب به این دو گروه است.
ج) بخش سوم كه در واقع مكتب پزشكی- ایرانی است و نام اصلی*اش «مكتب طب اخلاطی» است، بر اساس تفكر عناصر و اخلاط به *وجود آمده است. این مكتب در واقع «مادر» مكاتب پزشكی جهان است و تنها مكتبی است كه قابلیت علمی-پژوهشی و آموزشی آن طی قرون و اعصار بر سراسر جهان پزشكی سیطره داشته است.
پس از تحولاتی كه در نظام سیاسی و حكومتی ایران رخ داد، به*خصوص در دوران ورود حكومت*های استعمارگر، فعالیت* حكیمان محدود و محدودتر شد و آموزش این مكتب پزشكی متوقف شد و رفته رفته حكمای قدیم از صحنه خارج شدند. بعد هم از مكتب طب اخلاطی، در ایران نام و نشانی باقی نماند تا اینكه در اثر مرور زمان عده*ای در جای* جای كشورمان به خاطر علقه*ها و نیازهایشان اقدام به جمع*آوری تجربه و آموزش سینه* به سینه كردند و تا* كنون چراغ این مكتب را هر قدر كم*سو ولی روشن نگه* داشتند. اما از حدود 10 سال قبل تا امروز شور و نشاطی در میان طبقه پزشكان و داروسازان پدید آمد كه منجر به تصویب دوره كارشناسی ارشد طب*سنتی شد.
احیای طب سنتی و آكادمیك شدن آن مرهون تلاش بی*وقفه عزیزان گمنامی است كه تمام هستی*شان را در این راه خالصانه فدا كردند.
[h=2]مكتب طب اخلاطی در كنار طب رایج قرار می*گیرد یا در تقابل با آن؟
[/h]مكتب طب *اخلاطی كه تسامحا طب *سنتی نامیده می*شود، دارای پتانسیل*هایی است كه اگر به كار گرفته شود قادر است در بسیاری از موارد اصولی و زیربنایی، نه تنها طب رایج، بلكه سایر مكاتب پزشكی جهان را یاری رساند.
این مكتب سبب ارتقای دانش نوین خواهد شد، زیرا پنجره*ای جدید به روی جهان علم خواهد گشود. امروزه اگر حرف نویی بخواهیم به میدان بیاوریم، باید ریشه*های آن علم را در این مكتب بجوییم.
[h=2]این مكتب چه بیماری*هایی را درمان می*كند و تحت پوشش قرار می*دهد؟[/h]هر مكتب پزشكی به واسطه تعریف و نگرشی كه از انسان، سلامتی، بیماری، درمان، دارو و ... دارد مسلما دارای امتیازات، موفقیت*ها و همچنین ضعف*ها یا بن*بست*های علمی است. اما نكته مهم آن است كه یك مكتب پزشكی باید دارای پویایی باشد، یعنی دارای مبانی اجتهادی علمی باشد و چون مكتب طب اخلاطی دارای این ویژگی*هاست، لذا ما نمی*توانیم آن را محدود به بیماری های خاصی كنیم. بنابراین ما به هر میزان كه امكانات، تجهیزات، نیروی انسانی تعلیم یافته و مجرب و مراكز پژوهشی متناسب در اختیارمان باشد، امكان دخالت در درمان انواع بیماری*ها برای این مكتب بیشتر و بیشتر می*شود.
پس همانگونه* كه طب رایج بدون پژوهش و آموزش، توسعه نمی*یابد، مكتب طب اخلاطی نیز نیازمند این زمینه*هاست تا به كمال خود برسد. حتی اگر در حال حاضر كه فاقد نیروی انسانی آموزش دیده برای مراكز درمانی، فاقد سیستم داروسازی و فاقد ابزار كلینیكی و پاراكلینیكی مورد نیاز این مكتب هستیم، بخواهم در مورد قابلیت درمانی این مكتب حرفی بزنم، باید بگویم حتی در این شرایط و با دست خالی هم قادریم بسیاری از بیماری*هایی را كه به*عنوان معضل پزشكی رایج شناخته شده اند، درمان یا حداقل كنترل كنیم.
[h=2]در طب*سنتی در بخش درمان مسئله*ای به نام وحدت جسم و روح وجود دارد كه در طب رایج كمتر به آن پرداخته می*شود. در مورد جایگاه وحدت جسم و روح در طب سنتی توضیح می*دهید؟[/h]تعریفی كه مكتب طب اخلاطی از انسان ارائه می*كند بسیار جامع*تر و كامل*تر از تعریفی است كه طب رایج کنونی از انسان دارد. از آنجا كه انسان دارای 2 بعد جسمانی و روحانی است، مكتب طب اخلاطی نیز دارای 2 شاخه طب جسمانی و طب روحانی است. هر پزشک مكتب طب اخلاطی در آموزش*ها می*بایست این دو موضوع را به*طور موازی در كنار هم بیاموزد، زیرا توجه به یكی و غفلت از دیگری موجب كاهش تاثیر درمان یا ناقص ماندن آن و یا موفق نبودن در درمان بیماران خواهد شد. در این مكتب حتی برای حفظ سلامتی اشخاص سالم نیز هر دو بعد را در نظر می*گیریم و به آن توجه می*كنیم.
[h=2]شیوه*های درمانی این مكتب چه شباهت*هایی با طب رایج دارد؟ [/h]به قول مرحوم استاد دكتر سید*جلال*الدین مصطفوی كاشانی كه بیش از 60 سال از عمر گرانمایه*اش را در رابطه با تحقیق و پژوهش در مكتب طب اخلاطی گذرانده بود و اعتقاد به طب التقاطی داشت و شعارش «خوب*های قدیم و خوب*های جدید در اختیار سلامت انسان» بود، تا امروز یك* سوم از مطالب مكتب طب اخلاطی در كتب و آموزش*های طب رایج عینا دست نخورده باقی مانده است و یك* سوم دیگر آن از نظر طب *رایج غیرقابل استفاده است و یك* سوم باقی*مانده، نه اثبات و نه رد شده است. در حالی*كه پاسخ بسیاری از معضلات و بن*بست*های دانش پزشكی رایج در آن وجود دارد و این مهم در گرو فراگیری زبان فنی مكتب طب اخلاطی است و تا زمانی كه اصطلاحات علمی این مكتب طب فراگیر نشود، متخصصان و دست*اندر*كاران حرفه پزشكی قادر به كشف و درك این معانی نخواهند شد.
[h=2]
[/h][h=2]جایگاه طب*سنتی و روند رشد* آن در ایران در مقایسه با جایگاه طب*سنتی در كشورهای* دیگر چگونه است؟[/h]البته روند رشد این دانش در كشورمان به خاطر فقدان امكانات كافی و قوانین لازم و *به* كار نگرفتن نیروهای مجرب و علاقمند، روند بسیار كندی دارد، اما چنانچه دولتمردان و دست* اندركاران توسعه این علم قادر باشند قوانین لازم و ابزار و ادوات مورد نیاز را فراهم كنند، در آینده می*توان شاهد جهش این علم و پرچمداری آن و سیادت جهانی آن میان سایر كشورها باشیم، زیرا مكتب طب ایرانی (طب اخلاطی) كه مثل گنجی پنهان است، دارای استعداد و توانایی*های بالقوه زیادی در حیطه درمان است، در حالی كه مكتب طب رایج کنونی با وجود شاخ و برگ*های زیادی كه دارد از ضعف*ها و كاستی*های بسیاری برخوردار است.
[h=2]به*عنوان مدرس دانشكده طب*سنتی دانشگاه علوم *پزشكی تهران، اولین دوره برگزاری رشته* طب*سنتی را چگونه ارزیابی می*كنید؟ [/h]صرف*نظر از كاستی*هایی كه قبلا عرض کردم، هم به لحاظ علاقه و انگیزه دانشجویان و هم به لحاظ علاقه*مندی و پشتكار دست*اندركاران این دوره، آینده*ای پر از موفقیت و روشنی و كامیابی را انتظار داریم.
[h=2]در كنار بخش آكادمیك كه سامان گرفته است، آیا برای جمع*آوری آموزه*های طب بومی كه نزد مردم در نقاط مختلف كشور وجود دارد، برنامه*ریزی شده است؟[/h]وقتی این رشته در سطح دانشگاه*های كشور گسترش پیدا كند، قدر مسلم برای هر یك از این مقولات راه* چاره، روش* تحقیق- بررسی و انتقال آن به اشخاصی كه متناسب با پتانسیل*های طب بومی و ... هستند، راهكارهایی بررسی و ارائه می*شود.
[h=2]چرا با وجود اینكه ضرورت توجه به طب*سنتی در بخش درمانی احساس می*شود و با وجود آكادمیك شدن این رشته، برخی از پزشكان نسبت به این شیوه*های درمانی بی*اعتنا هستند؟[/h]دو علت عمده وجود دارد: یكی جهل است و دیگری خودباختگی.
انسان نسبت به چیزی كه آگاهی ندارد، عناد می*ورزد، به*خصوص كه این عنادورزی با عدم تعهد اخلاقی نیز همراه* باشد، زیرا كسی كه تعهد اخلاقی دارد در مورد دانشی كه نسبت به آن اشراف ندارد، اظهار نظر نمی*كند چه برسد به این*كه آن علم را تخطئه كند.
علت دوم، خودباختگی افراد در برابر غرب است. این گونه افراد ارزش*های میهنی خودشان را در ذهن* تبدیل به ضدارزش كرده*اند و امروز كه از طب ایرانی، ویژگی*ها، توانایی*ها و قابلیت*هایش سخن به میان می*آید، احساس می*كنند كه به شخصیت*شان توهین می*شود و درصدد دفاع از محفوظات خود برمی*آیند.محفوظاتی كه به*صورت فرهنگ و باور درونی*شان در آمده است.
البته گروه دیگری هم وجود دارند كه بهتر است راجع به این گروه صحبت نكنیم، چرا كه این گروه افرادی هستند كه آیه «فی* قلوبهم مرض فزادهم*الله مرضا» در موردشان صادق است.
آمنه فرخی - همشهری
طب سنتی ایران، شاید پس از یك دوره فترت(فاصله ی زمانی بین دو دوره طب سنتی) صد ساله و با وجود تاكید رهبر فقید انقلاب، حضرت آیت*الله خمینی (ره) و مقام معظم رهبری مبنی بر احیا و گسترش آن، اخیرا مورد توجه مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی قرار گرفته و پس از طی مراحل قانونی به* صورت یك رشته دانشگاهی به تصویب شورای*عالی برنامه*ریزی كشور رسیده است.
اگر چه به *نظر نمی*رسد تاسیس مراكز درمانی طب سنتی به شیوه مراكز مشابه (همانند هندوستان) بتواند زیان*های ناشی از این بی*توجهی و فترت طولانی*مدت را جبران كند، اما جای امیدواری است كه درصورت تحقق این امر، وقوع تحولی اساسی در این زمینه، امكان بهره*مندی عموم مردم از این میراث غنی ایرانیان را از مجرای رسمی و قانونی میسر سازد.
با دكتر محمد عبادیانی، مدرس دانشكده طب*سنتی دانشگاه علوم *پزشكی تهران پیرامون وضعیت طب*سنتی در كشور، جایگاه و روند رو به رشد آن در دانشگاه*ها به گفت*وگو نشستیم.
[h=2]از سابقه* طب سنتی در كشورمان و روند رشد آن شروع كنیم.[/h]در دنیا مكاتب پزشكی بسیار محدود بودند و هنوز هم هستند، اما روش*ها و شیوه*های درمانی بسیار متعدد بوده و هست. یك مكتب پزشكی همواره بر اساس یك تفكر منطقی یا فلسفی شكل گرفته، مثلا مكتب طب چینی بر اساس تفكر تائو (دائو) و مكتب طب هندی یا آیورودا بر اساس تفكر «ودا» صورت گرفته كه هر یك از این ها یك مكتب فلسفی هستند.
آنچه امروز از آن به* عنوان طب* سنتی ایران یاد می*شود سه بخش دارد:
الف) یك بخش آن «طب فولكلوریك» است و در واقع طب بومی در میان اقوام مختلف ایرانی برگرفته از تجربیات یا تعلیمات صاحبان تجربه است.
ب) بخش دیگر با عملكرد عطاری*ها، شكسته*بند*ها و... مرتبط است. فعالیت طب*سنتی كه در قرن اخیر مطرح بوده، منسوب به این دو گروه است.
ج) بخش سوم كه در واقع مكتب پزشكی- ایرانی است و نام اصلی*اش «مكتب طب اخلاطی» است، بر اساس تفكر عناصر و اخلاط به *وجود آمده است. این مكتب در واقع «مادر» مكاتب پزشكی جهان است و تنها مكتبی است كه قابلیت علمی-پژوهشی و آموزشی آن طی قرون و اعصار بر سراسر جهان پزشكی سیطره داشته است.
پس از تحولاتی كه در نظام سیاسی و حكومتی ایران رخ داد، به*خصوص در دوران ورود حكومت*های استعمارگر، فعالیت* حكیمان محدود و محدودتر شد و آموزش این مكتب پزشكی متوقف شد و رفته رفته حكمای قدیم از صحنه خارج شدند. بعد هم از مكتب طب اخلاطی، در ایران نام و نشانی باقی نماند تا اینكه در اثر مرور زمان عده*ای در جای* جای كشورمان به خاطر علقه*ها و نیازهایشان اقدام به جمع*آوری تجربه و آموزش سینه* به سینه كردند و تا* كنون چراغ این مكتب را هر قدر كم*سو ولی روشن نگه* داشتند. اما از حدود 10 سال قبل تا امروز شور و نشاطی در میان طبقه پزشكان و داروسازان پدید آمد كه منجر به تصویب دوره كارشناسی ارشد طب*سنتی شد.
احیای طب سنتی و آكادمیك شدن آن مرهون تلاش بی*وقفه عزیزان گمنامی است كه تمام هستی*شان را در این راه خالصانه فدا كردند.
[h=2]مكتب طب اخلاطی در كنار طب رایج قرار می*گیرد یا در تقابل با آن؟
[/h]مكتب طب *اخلاطی كه تسامحا طب *سنتی نامیده می*شود، دارای پتانسیل*هایی است كه اگر به كار گرفته شود قادر است در بسیاری از موارد اصولی و زیربنایی، نه تنها طب رایج، بلكه سایر مكاتب پزشكی جهان را یاری رساند.
این مكتب سبب ارتقای دانش نوین خواهد شد، زیرا پنجره*ای جدید به روی جهان علم خواهد گشود. امروزه اگر حرف نویی بخواهیم به میدان بیاوریم، باید ریشه*های آن علم را در این مكتب بجوییم.
[h=2]این مكتب چه بیماری*هایی را درمان می*كند و تحت پوشش قرار می*دهد؟[/h]هر مكتب پزشكی به واسطه تعریف و نگرشی كه از انسان، سلامتی، بیماری، درمان، دارو و ... دارد مسلما دارای امتیازات، موفقیت*ها و همچنین ضعف*ها یا بن*بست*های علمی است. اما نكته مهم آن است كه یك مكتب پزشكی باید دارای پویایی باشد، یعنی دارای مبانی اجتهادی علمی باشد و چون مكتب طب اخلاطی دارای این ویژگی*هاست، لذا ما نمی*توانیم آن را محدود به بیماری های خاصی كنیم. بنابراین ما به هر میزان كه امكانات، تجهیزات، نیروی انسانی تعلیم یافته و مجرب و مراكز پژوهشی متناسب در اختیارمان باشد، امكان دخالت در درمان انواع بیماری*ها برای این مكتب بیشتر و بیشتر می*شود.
پس همانگونه* كه طب رایج بدون پژوهش و آموزش، توسعه نمی*یابد، مكتب طب اخلاطی نیز نیازمند این زمینه*هاست تا به كمال خود برسد. حتی اگر در حال حاضر كه فاقد نیروی انسانی آموزش دیده برای مراكز درمانی، فاقد سیستم داروسازی و فاقد ابزار كلینیكی و پاراكلینیكی مورد نیاز این مكتب هستیم، بخواهم در مورد قابلیت درمانی این مكتب حرفی بزنم، باید بگویم حتی در این شرایط و با دست خالی هم قادریم بسیاری از بیماری*هایی را كه به*عنوان معضل پزشكی رایج شناخته شده اند، درمان یا حداقل كنترل كنیم.
[h=2]در طب*سنتی در بخش درمان مسئله*ای به نام وحدت جسم و روح وجود دارد كه در طب رایج كمتر به آن پرداخته می*شود. در مورد جایگاه وحدت جسم و روح در طب سنتی توضیح می*دهید؟[/h]تعریفی كه مكتب طب اخلاطی از انسان ارائه می*كند بسیار جامع*تر و كامل*تر از تعریفی است كه طب رایج کنونی از انسان دارد. از آنجا كه انسان دارای 2 بعد جسمانی و روحانی است، مكتب طب اخلاطی نیز دارای 2 شاخه طب جسمانی و طب روحانی است. هر پزشک مكتب طب اخلاطی در آموزش*ها می*بایست این دو موضوع را به*طور موازی در كنار هم بیاموزد، زیرا توجه به یكی و غفلت از دیگری موجب كاهش تاثیر درمان یا ناقص ماندن آن و یا موفق نبودن در درمان بیماران خواهد شد. در این مكتب حتی برای حفظ سلامتی اشخاص سالم نیز هر دو بعد را در نظر می*گیریم و به آن توجه می*كنیم.
[h=2]شیوه*های درمانی این مكتب چه شباهت*هایی با طب رایج دارد؟ [/h]به قول مرحوم استاد دكتر سید*جلال*الدین مصطفوی كاشانی كه بیش از 60 سال از عمر گرانمایه*اش را در رابطه با تحقیق و پژوهش در مكتب طب اخلاطی گذرانده بود و اعتقاد به طب التقاطی داشت و شعارش «خوب*های قدیم و خوب*های جدید در اختیار سلامت انسان» بود، تا امروز یك* سوم از مطالب مكتب طب اخلاطی در كتب و آموزش*های طب رایج عینا دست نخورده باقی مانده است و یك* سوم دیگر آن از نظر طب *رایج غیرقابل استفاده است و یك* سوم باقی*مانده، نه اثبات و نه رد شده است. در حالی*كه پاسخ بسیاری از معضلات و بن*بست*های دانش پزشكی رایج در آن وجود دارد و این مهم در گرو فراگیری زبان فنی مكتب طب اخلاطی است و تا زمانی كه اصطلاحات علمی این مكتب طب فراگیر نشود، متخصصان و دست*اندر*كاران حرفه پزشكی قادر به كشف و درك این معانی نخواهند شد.
[h=2]
[/h][h=2]جایگاه طب*سنتی و روند رشد* آن در ایران در مقایسه با جایگاه طب*سنتی در كشورهای* دیگر چگونه است؟[/h]البته روند رشد این دانش در كشورمان به خاطر فقدان امكانات كافی و قوانین لازم و *به* كار نگرفتن نیروهای مجرب و علاقمند، روند بسیار كندی دارد، اما چنانچه دولتمردان و دست* اندركاران توسعه این علم قادر باشند قوانین لازم و ابزار و ادوات مورد نیاز را فراهم كنند، در آینده می*توان شاهد جهش این علم و پرچمداری آن و سیادت جهانی آن میان سایر كشورها باشیم، زیرا مكتب طب ایرانی (طب اخلاطی) كه مثل گنجی پنهان است، دارای استعداد و توانایی*های بالقوه زیادی در حیطه درمان است، در حالی كه مكتب طب رایج کنونی با وجود شاخ و برگ*های زیادی كه دارد از ضعف*ها و كاستی*های بسیاری برخوردار است.
[h=2]به*عنوان مدرس دانشكده طب*سنتی دانشگاه علوم *پزشكی تهران، اولین دوره برگزاری رشته* طب*سنتی را چگونه ارزیابی می*كنید؟ [/h]صرف*نظر از كاستی*هایی كه قبلا عرض کردم، هم به لحاظ علاقه و انگیزه دانشجویان و هم به لحاظ علاقه*مندی و پشتكار دست*اندركاران این دوره، آینده*ای پر از موفقیت و روشنی و كامیابی را انتظار داریم.
[h=2]در كنار بخش آكادمیك كه سامان گرفته است، آیا برای جمع*آوری آموزه*های طب بومی كه نزد مردم در نقاط مختلف كشور وجود دارد، برنامه*ریزی شده است؟[/h]وقتی این رشته در سطح دانشگاه*های كشور گسترش پیدا كند، قدر مسلم برای هر یك از این مقولات راه* چاره، روش* تحقیق- بررسی و انتقال آن به اشخاصی كه متناسب با پتانسیل*های طب بومی و ... هستند، راهكارهایی بررسی و ارائه می*شود.
[h=2]چرا با وجود اینكه ضرورت توجه به طب*سنتی در بخش درمانی احساس می*شود و با وجود آكادمیك شدن این رشته، برخی از پزشكان نسبت به این شیوه*های درمانی بی*اعتنا هستند؟[/h]دو علت عمده وجود دارد: یكی جهل است و دیگری خودباختگی.
انسان نسبت به چیزی كه آگاهی ندارد، عناد می*ورزد، به*خصوص كه این عنادورزی با عدم تعهد اخلاقی نیز همراه* باشد، زیرا كسی كه تعهد اخلاقی دارد در مورد دانشی كه نسبت به آن اشراف ندارد، اظهار نظر نمی*كند چه برسد به این*كه آن علم را تخطئه كند.
علت دوم، خودباختگی افراد در برابر غرب است. این گونه افراد ارزش*های میهنی خودشان را در ذهن* تبدیل به ضدارزش كرده*اند و امروز كه از طب ایرانی، ویژگی*ها، توانایی*ها و قابلیت*هایش سخن به میان می*آید، احساس می*كنند كه به شخصیت*شان توهین می*شود و درصدد دفاع از محفوظات خود برمی*آیند.محفوظاتی كه به*صورت فرهنگ و باور درونی*شان در آمده است.
البته گروه دیگری هم وجود دارند كه بهتر است راجع به این گروه صحبت نكنیم، چرا كه این گروه افرادی هستند كه آیه «فی* قلوبهم مرض فزادهم*الله مرضا» در موردشان صادق است.
آمنه فرخی - همشهری