sting
معـاون ارشـد انجمـن
- تاریخ ثبتنام
- Jun 26, 2013
- ارسالیها
- 27,708
- پسندها
- 5,661
- امتیازها
- 113
- محل سکونت
- تهـــــــــــران
- وب سایت
- www.biya2forum.com
- تخصص
- کیسه بوکس
- دل نوشته
- اگه تو زندگی یکی از سیم های سازت پاره شد... آهنگ زندگیتو رو جوری ادامه بده هیچکس نفهمه به تو چی گذشت ، حتی اونیکه سیم رو پاره کرد!
- بهترین اخلاقم
- نــــدارم
اعتبار :
مقدمه:نمادپردازی در معماری اسلامیاز منظر هستی شناسی اسلامی، هستی از عوالم چندگانه ای تشکیل شده است که در پایین ترین مرتبه عالم ماده و طبیعت، و در بالاترین آن، ذات الهی وجود دارد. در این میان، عالم مثال یا ملکوت قرار دارد. چنین باوری معنای هر چه در عالم خاکی دیده می شود را در عوالم بالاتر می یابد. از این منظر هر پدیده ای در عالم طبیعت، سایه و تصویری از حقیقتی در عوالم بالاتر است. به عبارت دیگر، وجود هر شیء، در عالم ماده، آیه، نماد و نشانه ای از وجودی عظیم تر در عوالم بالاتر است و هر جزء از عالم طبیعت، به منزله آیینه ای است که صفتی از صفات خداوند را به تصویر می کشد. نگرش آیه ای به عالم طبیعت در هنر و معماری اسلامی بازتاب یافته است و معماران مسلمان به روش های مختلف به تصویرگری نمادین عالم ملکوت پرداخته اند. تصویر باغ بهشت، استفاده از معنای نمادین آیینه آب و نقش نور، توجه به معنای رنگ های گوناگون و استفاده از نقش نمادین اعداد در هندسه ی بنا و آرایه ها، نمونه هایی از این دست اند. بر این اساس می توان اساس نمادپردازی در معماری دوران اسلامی را بازخوانی مفهوم آثار با توجه به معنای آن ها در عالم مثال دانست.
در معماری اسلامی، این امر به دو روش کلی انجام می شود. روش نخست، محسوس کردن عالم مثال» می باشد که در این روش کیفیت موجود در عالم مثال به نحوی که قابل درک با حواس پنجگانه این جهانی باشد، به مخاطب ارائه می گردد. استفاده از تصویر باغ بهشت، نمود آینه، استفاده از سایه و نور نمونه های این تصویرسازی زمینی از بهشت مثالی هستند. روش دیگر که روشی متعالی تر و رمزآلودتر است، «عروج اندیشه به عالم مثال» یا بالاتر رفتن از عالم محسوسات است که به کمک تعقل میسر می گردد. تفکر عقلایی در این زمینه به معنای جست و جوی روابط درونی و ذهنی میان عناصر مختلف معماری است.(1) اساس چنین رویکردی را می توان در نقش نمادین اعداد دانست که در ادامه تشریح می شود.
نقش کیفی اعداد در طرح کلی و آرایه هااستفاده از حروف و اعداد تمثیلی، یکی از روش های ورود به عالم مثالی است که برای ادراک ساحت های متعالی وجود به کار گرفته می شود. فیثاغورث و پیروانش معتقد بودند که اعداد صرفاً به دلیل جنبه کمی نیست که اهمیت دارند بلکه دارای جنبه کیفی نیز هستند و این جنبه کیفی اعداد است که آن حال و هوا و احساس را در ترکیباتشان ایجاد می کند. ریشه های نظری این موضوع در آرا بسیاری از فلاسفه قدیمی مانند آکونیاس حضور داشته و بعدها توسط فلاسفه ای اسلامی مانند اخوان الصفا نیز توسعه یافته است. این اندیشمندان معتقد بودند که جهانی که تعین پیدا کرده و در آن زندگی می کنیم بر اساس اعداد شکل گرفته است.
به عقیده آنان پایه جوهری عالم، اولین فیض بر نفس(2) و زبان توحید و تنزیه عدد است،(3) بنابراین عدد است که باید کمیت محض شمرده شود. قاضی سعید قمی نیز به نقش تمثیلی اعداد اشاره کرده و آن را مبنای مشترک عوالم غیب و شهادت می داند.
از این منظر «علم عدد بر طبیعت حکم فرماست. اعداد خود نخستین افاضه روح بر نفس اند و اصل موجودات و منشأ و همه علوم می باشند... هر عدد باطن یا ذاتی دارد که از دیگری متمایزش می کند. این باطن تجسمی از وحدت است که عدد را مداوماً به سرچشمه آن پیوند می دهد(4)». بنابراین عدد در این دیدگاه، ماهیتی ملکوتی داشته و موجودی مقدس تعبیر می شود که با انتقال معانی مثالی از ظاهر به باطن، زمینه حرکت باطنی مخاطب را فراهم می سازد. این امر معمولاً به وسیله روشی رمزآلود انجام می شود که مبتنی بر تکرار اعداد خاص و ایجاد تناسبات است. بر این اساس، تکرار اعداد با کیفیت های متفاوت موجب ایجاد تناسبات است. بر این اساس، تکرار اعداد با کیفیت های متفاوت موجب ایجاد تناسبات می شود. این تناسبات عددی، با ورود به عالم هندسه، به صورت اشکال خود را به نمایش می گذارند و از این طریق کیفیات مستتر در اعداد در قالب اشکال ظهور می یابند.(5) چنین برداشتی از اعداد و اشکال به کلی با نگرش کمی نسبت به ریاضیات که از رنسانس رایج شد و امروزه در معماری متجدد رواج دارد، متفاوت است.
بنیادی ترین عدد جهت تولید تناسبات هندسی خاص، عدد «یک» است این قابلیت را دارد که همه چند وجهی های منتظم را در خود تولید و محاط کند. مثلث، مربع، پنج ضلعی، شش ضلعی، هشت ضلعی، ده ضلعی و دوازده ضلعی، همگی به وسیله ی دایره تولید می شوند و در دل آن جای می گیرند. بدین سان تمامی ابعاد یک بنا، در نهایت از دایره مأخوذ است که رمز آشکار وحدت وجود و همه امکانات وجود را خود دارد.(6)(نگاره1)
دو مربع همجوار به ضلع واحد، مستطیل به ضلع بزرگتر دو واحد را به وجود می آورند که قطر آن بر برابر
جزئیات آجر کاری بدنه بقعه گنبد کبود، (استیرلن، 2002)میانه - تناسبات زرین حاصل از جذر 5( اردلان 1380: 23)
در معماری اسلامی، این امر به دو روش کلی انجام می شود. روش نخست، محسوس کردن عالم مثال» می باشد که در این روش کیفیت موجود در عالم مثال به نحوی که قابل درک با حواس پنجگانه این جهانی باشد، به مخاطب ارائه می گردد. استفاده از تصویر باغ بهشت، نمود آینه، استفاده از سایه و نور نمونه های این تصویرسازی زمینی از بهشت مثالی هستند. روش دیگر که روشی متعالی تر و رمزآلودتر است، «عروج اندیشه به عالم مثال» یا بالاتر رفتن از عالم محسوسات است که به کمک تعقل میسر می گردد. تفکر عقلایی در این زمینه به معنای جست و جوی روابط درونی و ذهنی میان عناصر مختلف معماری است.(1) اساس چنین رویکردی را می توان در نقش نمادین اعداد دانست که در ادامه تشریح می شود.
نقش کیفی اعداد در طرح کلی و آرایه هااستفاده از حروف و اعداد تمثیلی، یکی از روش های ورود به عالم مثالی است که برای ادراک ساحت های متعالی وجود به کار گرفته می شود. فیثاغورث و پیروانش معتقد بودند که اعداد صرفاً به دلیل جنبه کمی نیست که اهمیت دارند بلکه دارای جنبه کیفی نیز هستند و این جنبه کیفی اعداد است که آن حال و هوا و احساس را در ترکیباتشان ایجاد می کند. ریشه های نظری این موضوع در آرا بسیاری از فلاسفه قدیمی مانند آکونیاس حضور داشته و بعدها توسط فلاسفه ای اسلامی مانند اخوان الصفا نیز توسعه یافته است. این اندیشمندان معتقد بودند که جهانی که تعین پیدا کرده و در آن زندگی می کنیم بر اساس اعداد شکل گرفته است.
به عقیده آنان پایه جوهری عالم، اولین فیض بر نفس(2) و زبان توحید و تنزیه عدد است،(3) بنابراین عدد است که باید کمیت محض شمرده شود. قاضی سعید قمی نیز به نقش تمثیلی اعداد اشاره کرده و آن را مبنای مشترک عوالم غیب و شهادت می داند.
از این منظر «علم عدد بر طبیعت حکم فرماست. اعداد خود نخستین افاضه روح بر نفس اند و اصل موجودات و منشأ و همه علوم می باشند... هر عدد باطن یا ذاتی دارد که از دیگری متمایزش می کند. این باطن تجسمی از وحدت است که عدد را مداوماً به سرچشمه آن پیوند می دهد(4)». بنابراین عدد در این دیدگاه، ماهیتی ملکوتی داشته و موجودی مقدس تعبیر می شود که با انتقال معانی مثالی از ظاهر به باطن، زمینه حرکت باطنی مخاطب را فراهم می سازد. این امر معمولاً به وسیله روشی رمزآلود انجام می شود که مبتنی بر تکرار اعداد خاص و ایجاد تناسبات است. بر این اساس، تکرار اعداد با کیفیت های متفاوت موجب ایجاد تناسبات است. بر این اساس، تکرار اعداد با کیفیت های متفاوت موجب ایجاد تناسبات می شود. این تناسبات عددی، با ورود به عالم هندسه، به صورت اشکال خود را به نمایش می گذارند و از این طریق کیفیات مستتر در اعداد در قالب اشکال ظهور می یابند.(5) چنین برداشتی از اعداد و اشکال به کلی با نگرش کمی نسبت به ریاضیات که از رنسانس رایج شد و امروزه در معماری متجدد رواج دارد، متفاوت است.
بنیادی ترین عدد جهت تولید تناسبات هندسی خاص، عدد «یک» است این قابلیت را دارد که همه چند وجهی های منتظم را در خود تولید و محاط کند. مثلث، مربع، پنج ضلعی، شش ضلعی، هشت ضلعی، ده ضلعی و دوازده ضلعی، همگی به وسیله ی دایره تولید می شوند و در دل آن جای می گیرند. بدین سان تمامی ابعاد یک بنا، در نهایت از دایره مأخوذ است که رمز آشکار وحدت وجود و همه امکانات وجود را خود دارد.(6)(نگاره1)
براین اساس اعداد خاصی چون
تناسبات ویژه ای را فراهم می سازند که از طریق آن ها کیفیت های خاصی به اشکال منتقل می گردد. (نگاره2)
نگاره 2. نحوه بدست آوردن جذر اعداد 2، 3، 5 (نگارندگان)
، ریشه عدد دو است که نماد ثنویت، تولید و تکثیر است، همان طور که در طبیعت ریشه ی گیاه، عامل تولد و تکثیر است.(7) از ترکیب نسبت های مختلف این عدد اصم، اشکال متنوعی چون هشت ضلعی، شانزده ضلعی، بیست و چهارضلعی، سی و دو ضلعی و شصت و چهارضلعی منتظم به وجود می آید که در تعیین تناسبات معماری ایرانی کاربرد زیادی داشته است (نگاره 3 و 4)
نگاره 3. جزئیات کار شده برگرفته از جذر دو در مسجد جامع فرومد، قرن 7 ه.ق (السعید، 1363: 24)نگاره 4. هندسه جزئیات کار شده برگرفته از جذر دو در مسجد جامع فرومد، قرن 7 ه. ق(السعید، 1363، 25)
از ترسیم قطر مکعبی به ضلع واحد ایجاد می شود. این عدد از طریق دو دایره متداخل که مرکز هر یک روی محیط دیگری قرار دارد نیز به دست می آید. هم چنین شش ضلعی محاط شده در دایره به قطر واحد نیز این عدد را ایجاد می نماید. از ترکیب
اشکالی چون مثلث متساوی الاضلاع، شش ضلعی، دوازده ضلعی، بیست و چهار ضلعی و چهل و هشت ضلعی منتظم به وجود می آید(8)(نگاره 5و 6 و 7)
نگاره 5. استفاده از تناسبات جذر عدد سه در طراحی پلان.
نگاره6. جزئیات نمای سر در ورودی مسجد جامع ورزنه برگرفته جذر عدد 3، قرن 9 ه. ق(نگارندگان)
نگاره 7. هندسه نمای سر در ورودی مسجد جامع ورزنه برگرفته جذر عدد 3(السعید 1363: 89)دو مربع همجوار به ضلع واحد، مستطیل به ضلع بزرگتر دو واحد را به وجود می آورند که قطر آن بر برابر
، اشکال منتظم پنج ضلعی، ده ضلعی، بیست ضلعی و امثال آن به دست می آیند (نگاره8)جزئیات آجر کاری بدنه بقعه گنبد کبود، (استیرلن، 2002)میانه - تناسبات زرین حاصل از جذر 5( اردلان 1380: 23)