انحراف* چشم* چیست؟

[sting]

​

شرح بیماری
انحراف* چشم* عبارت* است* از عدم* هماهنگی* حرکت* عضلات* یا توانایی* تمرکز بین* دو چشم* که* باعث* می*شود چشم*ها در جهات* متفاوتی* قرار بگیرند. ممکن* است* یک* یا هر دو چشم* به* داخل* (چشم*های* ضربدری*) یا خارج* («چشم* نهنگ*») بچرخند. هم*راستایی* چشم*ها در بدو تولد کاملاً تکامل* نیافته* است*. تغییر موقعیت* تکامل* حقیقی* چشم* در ۴-۳ ماهگی* خود را نشان* می*دهد ولی* ممکن* است* در کودکی* یا دیرتر رخ* دهد.
استرابیسم نوعی مشکل چشمی است که در آن چشم ها وضعیت ناهمگونی نسبت به یکدیگر داشته و نگاه آنها به جهات مختلف است. این ناهمگونی ممکن است واضح بوده و یا آنکه صرفاً بعضی اوقات وجود داشته باشد. در حالیکه یک چشم مستقیماً به سمت جلو نگاه می*کند چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا و یا پایین چرخیده است. چشم چرخیده بعضی اوقات به وضعیت اصلی و مستقیم برگشته و بر عکس چشم مستقیم از موقعیت خود خارج می*شود.
استرابیسم در میان گروه سنی اطفال مشکل شایعی بوده و در حدود ۴% کودکان دیده می*شود ولی ممکن است زمان بروز آن در سنین بالاتر نیز باشد. شیوع آن در پسر و دختر به یک نسبت بوده و گاهی ابتلا فامیلی دارد. با اینحال، بعضی از مبتلایان سابقه چنین مشکلی را در فامیل خود ذکر نمی*کنند.
علایم* شایع*
ناهماهنگی* حرکات* چشم*ها. در بعضی* موارد تنها در موقع* نگاه* کردن* به* جهت*های* خاصی*، قابل* مشاهده* است*.
دوبینی* (گاهی*)
دید با تنها یک* چشم* همراه* با فقدان* درک* عمقی*

علل*
حرکت* چشم* توسط* پیام*هایی* کنترل* می*شود که* از مغز به* ۴ عضله* دور چشم* می*روند. عدم* هماهنگی* حرکتی* از موارد زیر ناشی* می*گردد:
عدم* توازن* عضلانی* بین* دو چشم*
فقدان* توانایی* تمرکز یکسان* در چشم*ها. مغز نمی*تواند تصاویر دارای* تمرکز متفاوت* را تحمل* کند لذا پیام*های* حاصل* از یک* میدان* دید را در نظر نمی*گیرد. سرانجام* چشم* ضعیف*تر در اثر استفاده* نامناسب*، بلااستفاده* می*شود و یک* چشم* «تنبل*» یا سرگردان* ایجاد می*گردد.
آسیب* مغزی* یا آسیب* به* سر (نادر)
عوامل* افزایش* دهنده* خطر
سابقه* خانوادگی* انحراف* چشم*
نشانگان* داون*
بیماری* تیرویید
تومور چشم*
آسیب* به* دستگاه* عصبی* مرکزی* جنین*
آسیب* زایمانی*
استفاده* نامناسب* از چشم*

پیشگیری*
پیشگیری* خاصی* ندارد.
عواقب* مورد انتظار
انحراف* چشم* را می*توان* با تشخیص* و درمان* زودرس*، تصحیح* کرد. بدون* درمان* فوری* ممکن* است* کاهش* بینایی* در یک* چشم* دایمی* شود.
بسیاری* افراد با دید یک* چشمی* سازگار می*شوند و یاد می*گیرند تمامی* فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های* خود از قبیل* رانندگی* را با یک* چشم* انجام* دهید. در صورت* از دست* رفتن* دید یک* چشم*، از چشم* دیگر در برابر آسیب* محافظت* بسیاری* به* عمل* آورید. برای* ورزش* و سایر فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری ها از جمله* درودگری* یا جوشکاری* که* خطر آسیب* بالایی* دربر دارند، از عینک* محافظ* استفاده* کنید.
عوارض* احتمالی*
از دست* رفتن* دید طبیعی* در یک* چشم*
زجر روانی* حاصل* از جذاب* نبودن* ظاهر صورت*

​

بینایی و مغز
با یک دید دو چشمی طبیعی، هر دو چشم به یک نقطه نگاه می*کنند. بخش بینایی مغز، دو تصویر رسیده را به صورت یک تصویر سه بعدی ترکیب می*کند.
وقتی به علت استرابیسم یکی از چشم ها از موقعیت خود خارج می*شود، دو تصویر متفاوت به مغز ارسال می*گرد. در یک کودک خردسال، مغز چنین یاد می*گیرد که تصویر چشم منحرف شده را نادیده گرفته و تنها تصویر چشم مستقیم یا چشم با دید بهتر را بپذیرد. این امر سبب از بین رفتن درک عمق و دید دو چشمی می*شود. بالغین که دچار استرابیسم می*شوند اغلب بدان علت که مغز توانایی پذیرش یا دریافت تصویر هر دو چشم را پیدا کرده است، دو بینی پیدا می*کنند. در این حالت مغز قادر به حذف تصویر چشم منحرف نخواهد بود. ولی متاسفانه در کودکان این اتفاق یعنی حذف تصویر چشم منحرف بسرعت رخ می*دهد و این وضعیت منجر به تنبلی یا آمبلیوپی می شود.
آمبلیوپی
قرارگیری طبیعی چشم ها در طی دوره کودکی امکان تکامل دید مناسب این سنین را فراهم می*سازد. قرارگیری غیر طبیعی مانند آنچه در استرابیسم دیده می*شود، سبب کاهش دید یا آمبلیوپی خواهد شد. مغز تصویر چشم بهتر را تشخیص داده و تصویر چشم ضعیف تر یا آمبلیوپیک را حذف می*کند. این موضوع تقریباً در نیمی از کودکان مبتلا به استرابیسم اتفاق می*افتد.
آمبلیوپی را می*توان با بستن چشم بهتر و تقویت و بهبود بینایی چشم ضعیف تر، درمان نمود. اگر آمبلیوپی در همان سالهای نخست زندگی تشخیص داده شود، درمان آن اغلب موفقیت آمیز خواهد بود ولی درصورتیکه درمان آن به تاخیر افتد، آمبلیوپی یا آفت دید وضعیتی دایمی پیدا خواهد کرد. قاعدتاً هر قدر آمبلیوپی زودتر درمان شود، دید بهتری تامین خواهد گردید.

علل و علایم استرابیسم
به دیواره خارجی هر چشمی، شش عضله چسبیده است که مسیولیت کنترل حرکات چشم را بعهده دارند. در هر چشم، دو عضله چشم را به سمت راست یا چپ می*برند. چهار عضله دیگر مسیولیت حرکت چشم به سمت بالا و پایین و یا کنترل حرکات مورب چشم را بعهده دارند. برای تمرکز هر دو چشم بروی یک نشانه مشخص، لازم است تمامی عضلات چشم با یکدیگر و با عضلات همکار چشم مقابل هماهنگ باشند. هر علتی که در این هماهنگی اختلال ایجاد کند می تواند منجر به استرابیسم شود.
نقش کنترلی مغز نیر بر عضلات چشم از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین کودکان مبتلا به مشکلات مغزی از قبیل فلج مغزی، عقب افتادگی مغزی، هیدروسفالی و تومورهای مغزی اغلب دچار استرابیسم می*شوند. هر عاملی که منجر به کاهش بینایی شود مانند عیب انکساری، آب مروارید، صدمات چشمی و …می*تواند عاملی برای استرابیسم باشد.
اصلی ترین علامت استرابیسم، در واقع چشمی است که در جای خود قرار ندارد. گاهی طفل در نور آفتاب یک چشم خود را می بندد و گاه با کج کردن سر خود به یک موقعیت بخصوص تلاش می کند که از هر دو چشم خود استفاده کند و گاه بصورت خستگی شدید چشم و سردرد در حین فعالیت چشمی و گاهی علایم فقدان یک دید عمق مناسب نیز دیده می شود. بالغینی که دچار استرابیسم می شوند نیز اغلب از دوبینی شکایت می کنند.
ایزوتروپی (انحراف چشم به داخل)
ایزوتروپی در واقع انحراف چشم ها به سمت داخل بوده و شایعترین نوع استرابیسم شیرخواران است. کودکان خردسال مبتلا به ایزوتروپی هیچگاه از هر دو چشم خود بطور همزمان استفاده نمی کنند.
در اکثر موارد برای تراز کردن چشم ها، تامین دید دو چشمی و اجتناب از افت دید دایمی، جراحی زودهنگام ضروری خواهد بود.
ایزوتروپی انحراف چشم ها به سمت داخل بوده و در واقع شایعترین نوع استرابیسم است.
در جریان جراحی، میزان نیروی عضلات در یک یا دو چشم تنظیم می*شود. مثلاً در جراحی ایزوتروپی، ممکن است عضله داخلی محکم تر را از چشم جدا نموده و مقداری عقب تر مجدداً به چشم وصل نمایند. این کار اثر کِشنده عضله را تضعیف نموده و امکان چرخش چشم به سمت خارج را فراهم می*سازد. بعضی اوقات نیز می*توان برای تسهیل حرکت چشم به سمت خارج، عضله خارجی را کوتاهتر نموده و بدین ترتیب نیروی کِشنده آن را افزایش داد.

​

ایزوتروپی تطابقی
ایزوتروپی تطابقی شکل شایع ایزوتروپی است که بیشتر در کودکان دور بین سنین ۲ سال یا بالاتر اتفاق می*افتد. کودک در سنین پایین، قادر است برای جبران دوربینی خود، تلاش تطابقی خود را افزایش دهد ولی اینکار مشخصاً سبب انحراف چشم ها به سمت داخل می*شود. برای جبران ایزوتروپی تطابقی، به کودک عینک داده می*شود.
برای جبران ایزوتروپی تطابقی، به کودک عینک دو کانونی داده می*شود.
عینک تلاش تطابقی مزبور را کاهش داده و می تواند چشم ها را به وسط *آورد. در برخی موارد استفاده از نوع بخصوصی از عینک های دو کانونی ضروری است (که در شکل روبرو نشان داده شده است). و گاهی می توان از قطره های چشمی، و لنزهای مخصوصی بنام منشور (Prism) استفاده نمود. گاهی اوقات ورزشهای چشمی نیز به اصلاح این حالت در کودکان بزرگتر کمک می*کند.
اگزوتروپی( انحراف چشم به خارج)
اگزوتروپی، یا انحراف چشم به سمت خارج، دیگر نوع شایع استرابیسم است. این حالت بیشتر زمانی اتفاق می*افتد که کودک روی شی ای در دور دست تمرکز می*کند. اگزوتروپی اغلب متناوب (Intermittent) بوده و مخصوصاً در هنگام خستگی یا استرس در کودک بروز می*کند. والدین اظهار می*دارند که کودک در مقابل نور آفتاب یک پلک خود را جمع می*کند. گر چه عینک، ورزش چشمی یا منشور در این حالت نیز به کنترل چرخش چشم به سمت خارج کمک می*کند ولی در اکثر موارد لازم است نوعی عمل جراحی صورت گیرد.

درمــان*
اصول* کلی*
تشخیص* با توجه* به* شرح* حال* طبی* و معاینه* فیزیکی* گذاشته* می*شود و ممکن* است* شامل* آزمون*های* تیزبینی*، معاینه* شبکیه*، معاینه* کامل* عصبی* و آزمون*های* عضلانی* گردد.
درمان* ۳ هدف* را دنبال* می*کند: به* دست* آوردن* بهترین* دید ممکن*، به* دست* آوردن* بهترین* جهت* برای* چشم*ها، تأمین* بهترین* فرصت* برای* دید دو چشمی*.
درمان* ممکن* است* شامل* عینک* یا بستن* چشم* قوی*تر برای* تصحیح* عدم* توزان* تمرکز (باعث* می*شوند چشم* ضعیف*تر به* کار بیفتد)، تمرینات* مربوط* به* عضلات* چشم*، سم* بوتولینیوم* (در حال* حاضر تنها در بزرگسالان* استفاده* می*شود) یا جراحی* برای* تصحیح* وضعیت* عضلات* چشم* باشد. گاهی* انجام* عمل* جراحی* دوم* ضرورت* می*یابد.
یک* درمان* جدید دیگر شامل* استفاده* از عینک* قرار گرفته* در یک* منشور پلاستیکی* نازک* است*. بیمار قبل* از عمل* از این* عینک*ها استفاده* می*کند و به* تعیین* مقدار تطابق* جراحی* مورد نیاز برای* عضلات* چشم* کمک* می*کند.
داروها
مگر در صورت* پیشنهاد تزریق* سم* بوتولینیوم*، معمولاً برای* این* اختلال* دارویی* لازم* نیست*. این* سم* از طریق* یک* سوزن* الکترومیوگرافیک* داخل* یک* عضله* چرخاننده* چشم* در خارج* از چشم* تزریق* می*گردد.

​

فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
محدودیت* لازم* نیست*. زمانی* که* کودکتان* در حال* سازگار شدن* با بستن* یک* چشم* است*، از او در مقابل* سقوط* یا آسیب* محافظت* کنید.
جراحی استرابیسم
هیچ گاه و در جریان هیچ نوع عمل جراحی، کره چشم از محل خود خارج نمی*شود. جراحی استرابیسم در واقع ایجاد برشی کوچک در بافت پوشاننده چشم است که به چشم پزشک امکان می*دهد تا به عضلات زیرین این بافت دسترسی پیدا کند. اینکه کدام عضلات تحت عمل جراحی قرار گیرند بستگی به جهت چرخش چشم دارد. گاهی اوقات لازم است هر دو چشم تحت عمل جراحی قرار گیرد.
جهت عمل جراحی استرابیسم در اطفال، بیهوشی ضرورت دارد ولی جراحی بزرگسالان با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر است.
بهبودی سریع است. فرد اغلب ظرف چند روز به فعالیتهای طبیعی* اش بر می گردد. بعد از جراحی، گاهی استفاده از عینک یا منشور نیز ضرورت پیدا می*کند. گاهی اوقات ممکن است اصلاح انجام شده بیشتر یا کمتر از مقدار موردنظر باشد که در آن صورت انجام عملی دیگر ضرورت خواهد یافت.
توصیه می*شود جراحی اصلاحی استرابیسم هر چه سریعتر صورت گیرد زیرا شیرخوار به محض اینکه چشم هایش مستقیم شد امکان دید طبیعی و دید دو چشمی را پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر لوچی چشم می*تواند بر اعتماد به نفس کودک نیز نقشی منفی داشته باشد.
همانند هر عمل جراحی، جراحی بر روی عضلات چشم نیز با عوارضی همراه است. این عوارض شامل عفونت، خونریزی و دیگر عوارض نادری است که می*تواند به از دست دادن دید بیانجامد. با اینحال، جراحی استرابیسم معمولاً درمانی بی *خطر و موثر است و در عین حال هیچگاه جای عینک و یا آمبلیوپ درمانی را نمی*گیرد.

​

رژیم* غذایی*
رژیم* غذایی* خاصی* ندارد.
درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر کودکتان* علایم* انحراف* چشم* را داشته* باشد.
اگر پس* از جراحی* چشم* علایم* عفونت* ایجاد گردند (قرمزی*، درد، تب*).