چای (Tea) یک نوشیدنی قدیمی است که از برگ های گیاهی همیشه سبز گرمسیری به نام Canellia sinsis تهیه می شود.گیاه چای با نام عملی THEA SINENSIS یا CAMELIA به صورت بوته، درختچه یا درختی است که از خانواده ی چای (THEACEAE) می باشد. این گیاه در نقاطی از جهان از جمله هندوستان، چین، سریلانکا، ژاپن، ایران و نواحی دیگر پرورش می یابد. چون در سه فصل از سال (بهار، تابستان و پاییز) برگ های آن برداشت می شود، لذا در اکثر نقاط ، چای به صورت بوته وجود دارد؛ ولی در صورتی که هیچ گونه برداشتی از آن صورت نگیرد، کم کم مرتفع شده و به صورت درختچه یا درخت در می آید.
چای واژه ای است چینی که در چین و شمال هندوستان به کار می رود و تقریباً با همان تلفظ وارد زبان فارسی شده است.نام این گیاه در گویش چینی جنوبی چای و در گویش چینی شمالی به صورت تِی تلفظ می شد و هردو تلفظی از یک واژه یگانه در چینی قدیم هستند. مردم اروپای غربی نام این گیاه را از چینیان شمالی و مردم خاورمیانه و شمال آفریقا نام آن را از چینیان جنوبی آموختند.قسمت اصلی مورد استفاده ی بوته ی چای، برگ آن است که به صورت های مختلف تبدیل به انواع چای می شود. نوشیدنی چای با دم کردن برگها، جوانه ها یا شاخه های فرآوری شده بوته چای گونه Camellia sinensis به مدت چند دقیقه درآب داغ درست می شود. فرآوری آن می تواند شامل اکسیداسیون، حرارت دهی، خشکسازی و افزودن گیاهان، گلها، چاشنیها و میوه های دیگر به آن باشد.چای یک منبع طبیعی از کافئین، تئوفیلین، تیانین و آنتی اکسیدان ها است، اما تقریباً بدون چربی، کربوهیدرات ها، یا پروتئین. آن دارای طعمی مطلوب است که کمی تلخ و گس می باشد.در ایران دو نمونه چای سبز و چای سیاه وجود دارد و بسیاری از افراد از ماهیت آن ها اطلاع کاملی نداشته و خواص متعددی برای آن ها قائل می شوند. لازم به ذکر است که گیاه چای سبز و سیاه یکی است، ولی در نوع عمل آوردن آن ها تفاوت وجود دارد.
چای به ۴ دسته تقسیم می شود:- تخمیری (چای سیاه)
- تخمیرنشده (چای سبز)
- نیمه تخمیری (چای اولانگ و پوچونگ)
- چای سفید
اصطلاح چای گیاهی معمولاً به مواد دم کرده میوه ای یا گیاهی همچون چای دانه گل سرخ، چای بابونه و چای سنجد جیلان که شامل برگ های چای نیست، گفته می شود. (موارد دیگر برای چای گیاهی که درآن از کلمه «چای» استفاده نمی شود «جوشیده» و «دم کرده گیاهی» است). این گفتار منحصراً به تهیه و کاربردهای بوته چای «Camellia sinesis» می پردازد.
چای سیاه یا معمولی(BLACK TEA)در صورتـــی کـــه بـــرگ تــازه ی چـــــــای، مــورد عمـلیــات تـخمـیــر(FERMENTATION) قرار گیرد، تغییراتی در رنگ، بو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چای سبز ایجاد می شود. پس از مراحل تخمیر، آن را خشک کرده و بسته بندی می کنند.با وجود این که امروزه چای معمولی به عنوان یک نوشیدنی گرم با مصرف بسیار گسترده رو به روست، ولی باید در نظر داشت که چای علاوه بر خوراکی بودن به عنوان یک گیاه دارویی با اهمیت، دارای خواص متعددی است. با توجه به قدمت شناخت چای توسط بشر و مصرف بسیار زیاد آن، هزاران تحقیق وسیع بر روی آن صورت گرفته که نشان دهنده ی اهمیت این گیاه با ارزش است.تا کنون 51 اثر مختلف از چای گزارش شده که مهم ترین این خواص عبارت اند از: ضد درد، ضد آمیب، ضد آلزایمر (ضد فراموشی)، ضد آرتریت ، ضد تصلب شرابین، ضد باکتری، ضد سرطان ، ضد افسردگی، ضد قند خون ، ضد التهاب، ضد جهش ژنی، ضد نیتروزآمین، ضد اکسیدان ، ضد اسپاسم، ضد ویروس، قابض، مقوی قلب، محرک سیستم عصبی مرکزی، ادرار آور، محافظ کبد ، کاهنده ی پرفشاری خون ، محرک قدرت ایمنی بدن، کاهش دهنده ی چربی خون، کاهش دهنده ی تری گلیسریدها و محرک مجاری تنفسی.خواص مذکور بین چای سبز و معمولی مشترک بوده و بسته به درصد مواد موجود در آن ها ممکن است در قدرت اثر آن ها تفاوت وجود داشته باشد.
- چای طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت گرم و خشک است.- دم کرده ای از برگهای چای و جوانه های ان تهیه می شود که مقوی معده ،ضد تشنج و معرق ،تقویت کننده اعصاب ،نرم کننده سینه و مدر ،آرامبخش ،کمک کننده به هاضمه و ضد اسهال خونی می باشد و محرک قلب و مغز است.- دو فنجان چای به اندازه پنج وعده سبزی، آنتی اکسیدان دارد.- چای از تشکیل لخته های خونی در سرخرگ های اصلی جلوگیری می کند. پلاک ها در واقع ترکیبی از چربی خطرناک و کلسترول هستند.- مصرف روزانه سه فنجان چای راهکاری موثر برای جلوگیری از حمله قلبی و سکته مغزی است.- نوشیدن منظم چای سیاه یا چای سبز می تواند 11 درصد خطر حمله قلبی و بیماری های قلبی را کاهش دهد.- چای از تشکیل لخته های خونی در سرخرگ های اصلی جلوگیری می کند. پلاک ها در واقع ترکیبی از چربی خطرناک و کلسترول هستند.- به لحاظ تحویل آنتی اکسیدان ها، دو فنجان چای معادل پنج نوبت مصرف سبزیجات یا دو عدد سیب حاوی آنتی اکسیدان ها است. مزایای چای به طور چشمگیری به خاطر محتوای فلاوونوئید آن است.- فلاوونوئیدها در واقع محتویات آنتی اکسیدانی هستند که با بیماری های قلبی ـ عروقی تعامل دارند. هر یک فنجان چای بین 150 تا 200 میلی گرم فلاوونوئید دارد. علاوه بر این ها میزان فلاوونوئید موجود در چای سیاه درست به همان اندازه چای سبز است.- چای صاف کننده صدا ،درخشان کننده چشم می باشد.- فعالیتهای مغری و فکری را کمک می کند و آن را تقویت می نماید.- نفخ را از بین می برد و در جه حرارت بدن را تنظیم می کند.- دم کرده چای برای شست و شوی چشم به عنوان محلول ضد عقونی کننده قابض مفید است.- مقوی روح و فکر است و معده و نیروی جنسی سرد مزاجان و منعظ است.- بازکننده گرفتگی هاو انسداد و اعتدال دهنده اخلاط و رقیق کننده مواد غلیظه و معرق و مدر است .- سردرد را تسکین می دهد و عطش کاذب را رفع می کند.- صاف کننده خون و درخشان کننده رنگ چهره می باشد و برای خفقان و بیماری های قلب و انتصاب نفس (سخت نفس کشیدن و در مواردی که ناچار باید سر را بالا نگاهداشت و کمر را راست کرد تا نفس راحت بیرون بیاید)ورفع غم ،یرقان،استسقا ،بواسیر و بند آمدن مکرر ادرار نافع است.- دم کرده آن دبش و کمی تلخ که مورد پسند اکثر علاقه مندان به آن است.اگر بجوشانند تلخی و دبشی آن رفع می شود.بخصوص که با قند یا نبات خورده شود .به همین چهت اغلب چای را شیرین می خورند.- خوردن چای بعد از طعام باعث سهولت هضم آن می شود.- بهترین اصلاح کننده چای برای گرم مزاجان این است که با فوفل و شیرین بخورند ، ولی اصلاح کننده چای برای سرد مزاجان خوردن با مشک ،قرنفل ،بادیان ختائی و زنجبیل و دارچین و برای تقویت قوای جنسی با خصی الثعلب ،دارچین ،عنبر،نبات ،شیر و به طور کلی با انواع داروهایی که آثار مختلف آن را در جهتی که موردنظر است تقویت نماید ،توصیه می شود مثلا اگر با تربدو ترند و ریشه شیرین بیان و گل ختمی ویا پونه و سنای مکی بجوشانند و صاف کنند و کمی نمک طعام و شکر خام و روغن گل داخل آن کرده و تنقیه کنند،مسهل خوبی برای خارج ساختن فضول لزج سرد می باشد.
- قهوه آن بسیار مقوی روح و نیروی جنسی می باشد و منعظ است.برای تهیه قهوه به این ترتیب عمل می شود :چای اعلا 2 گرم ،دارچین 2 گرم،خصی الثعب 2 گرم ،کبابه چینی 1 گرم بیختهو کوبیده و دم کنند و قدری عنبر در آن ریخته و آن قدر قند یا نبات بریزند که شیرین شود و بخورند.اگر 5 عدد قرنفل نیز در ان بریزند بهتر وموثر تر می شود.
