اولین دانشگاه تاریخ ایران زیر خروارها خاک!

[łєmєҺ∂קּ]

به گزارش تابناک، دانشگاه جندی شاپور به عنوان اولین دانشگاه تاریخ ایران و از نخستین دانشگاه*های عملی جهان هنوز در گوشه*ای از شمال خوزستان ناشناخته و در حال نابودی است.
به گزارش خبرنگار مهر در اهواز، دانشگاه یا همان شهر دانشگاهی جندی شاپور که در برخی منابع حتی از آن به عنوان قدیمی*ترین دانشگاه جهان نام برده شده را شاهپور اول فرزند اردشیر ساسانی بنا نهاد.
شهر جندی *شاپور یکی از نواحی هفتگانه خوزستان به شمار می*رفت که از ابتدا مرکز آن استان به شمار می*رفته و در دوره شاهپور دوم، جندی*شاپور پایتخت دولت ساسانی و مرکز خوزستان شد. در زمان شاهپور اول شهرهای گوناگونی تاسیس شد که نام یکی از این شهرها جندی شاپور یا گندی شاپور بود.
این شهر در جنوب غربی ایران در خوزستان و نزدیک شوشتر واقع شده بود. اکثر محققین، دوره تاریخی ساسانیان را مبتکر اصول شهرسازی و معماری می*دانند چرا که شهرهای زیادی در این دوران ساخته شد. دانشگاه جندی شاپور که در نوع خود از مهمترین مراکز علمی دنیای کهن بود در این دوران ساخته شد. این مدرسه گر چه از زمان شاهپور اول پایه ریزی شده بود اما توسط این پادشاه تعمیر و گسترش یافت.
کانال قدیمی آب که از شهر جندی شاپور در دوره ساسانی به جا مانده است
دانشگاه جندی شاپور از مهمترین مراکز آموزشی و تحقیقی دنیای آن زمان بود که تعداد زیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند. در این مرکز علاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب*های یونانی و هندی را به پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می*دادند.
در زمان انوشیروان عده*ای از فلاسفه یونان، که بعد از تعطیلی آکادمی آتن به دلیل تعصب امپراطوری روم به ایران پناهنده شدند، مورد حمایت این پادشاه قرارگرفتند. آنان در دانشگاه جندی شاپور به تدریس مشغول شدند. انوشیروان حتی عده*ای را به هندوستان فرستاد تا به فراگیری علوم بپردازد. طب یونان در مدرسه جندی شاپور رواج یافت. فلسفه ارسطو و افلاطون در زمان انوشیروان به فارسی ترجمه شد. برزویه طبیب نیز در زمان انوشیروان به هند رفت و با تنی چند از دانشمندان و کتب هند به ایران بازگشت.
مدرسه جندی شاپور در علم کیمیا (شیمی)، زیست شناسی و علوم پزشکی نقش مهمی داشته است. انوشیروان گذشته از تاسیس دانشکده طب جندی شاپور به تاسیس مدرسه دیگری که در آن ریاضیات، فلسفه و نجوم تدریس می*شد در جندی شاپور اقدام کرد.
در سال 17 هجری و به روایتی دیگر، سال 19 هجری این شهر توسط مسلمانان فتح می*شود، تصرف این شهر بدون جنگ و خونریزی صورت گرفته، بدین معنی که دروازه*های شهر باز بوده و مردم به مانند زمان صلح بدون اسلحه به شهر وارد و یا از آن خارج می*شده*اند.
در اوایل اسلام هم شهرت این شهر علاوه بر دانشگاه معتبر پزشکی، به صنایع دستی، زراعت، نیشکر و برنج*کاری فراوان آن بوده که محصول آنها به نقاط دور دست هم صادر می*شده است. شهر جندی*شاپور تا 372 هجری قمری آباد بوده و در قرن ششم هجری به گفته مقدسی (مورخ) به واسطه حمله برخی عشایر به ویرانه*ای تبدیل می*شود.
مقبره یعقوب لیث که در محوطه جندی شاپور دفن شده است
این تاریخ سرشار و گهربار بی شک دانستی*های فراوانی برای کاوش دارد که می*تواند عظمت ایرانیان در تاریخ را بیش از گذشته برای جهانیان به اثبات برساند ولی این گنجینه تاریخی عظیم همچنان از نبود یک کاوش جدی و حساب شده در رنج است و میراث غنی نهفته در آن در حال نابودی است.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در خصوص این اثر باستانی به خبرنگار مهر در اهواز می*گوید: جای تعجب دارد مکانی که می*تواند اوج عظمت علمی ایرانیان در زمانیکه که اکثر مکان*های دنیا با ابتدایی ترین شیوه، زندگی می*کردند را نشان دهند تا این حد مغفول مانده و تاکنون یک کاوش حساب شده در آن صورت نگرفته است.

کشاورزی در 500 هکتار از محوطه
مجتبی گهستونی تاکید بر اینکه کل محوطه باستانی این دانشگاه 1000 هکتار است که در حال حاضر در 500 هکتار آن کشاورزی صورت می*گیرد، افزود: دانشگاه جندی شاپور که شاید بتوان آن را اولین مرکز فکری و علمی جهان نامید در سال 1358 توسط گروه هفت نفره واگذاری زمین به کشاورزان محلی واگذار شده و کشاورزان در آن اقدام به کشت گندم می*کنند که این امر تا به امروز ادامه دارد.
وی افزود: در نزدیکی این محوطه تاریخی یک روستا به نام قلعه سردار وجود دارد که باعث می*شود همواره این محوطه تاریخی در معرض رفت و آمد مردم باشد. ضمن اینکه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی این محوطه در اختیار یک گروه آمریکایی برای انجام کارهای عمرانی قرار گرفته بود که خوشبختانه با پیروزی انقلاب و خروج آمریکایی*ها از کشور، کارهای این گروه نیز نیمه تمام ماند و از آسیب رساندن جدی به این محوطه اینگونه جلوگیری به عمل آمد.
گهستونی با اشاره به اینکه تا به امروز تخریب*های فراوانی در این محوطه تاریخی صورت گرفته است، گفت: در هر فصل کشاروزی که زمین این محوطه تسطیح می*شود اشیا باستانی فراوانی با بیل*های تراکتور از دل خاک بیرون می*آیند و تخریب می*شوند و اینگونه است که آثار شکوه تمدن ایرانیان توسط کشاورزان بومی به محاق نیستی سپرده می*شود.
تپه باستانی جندی شاپور در میان مزارع گندم!
وی افزود: در این بین نیز تاکنون اشیا سالم فراوانی از دل خاک توسط کشاورزان و برخی حفاران بیرون آمده که برخی از آنها به میراث فرهنگی سپرده شده و تعداد قابل توجهی از آنها توسط افراد سودجو از کشاورزان که به اهمیت تاریخی این اشیا واقف نیستند، تصاحب می*شود.

عبور جاده از محوطه دانشگاه
دبیر انجمن دوستدارن میراث فرهنگی خوزستان اظهار داشت: موضوعی که اکنون به شدت دوستداران میراث فرهنگی را نگران کرده، صدور مجوز ساخت جاده آسفالته است که دقیقا از وسط محوطه باستانی این دانشگاه می*گذرد که این امر با دستور فرماندار دزفول انجام می*شود ولی میراث فرهنگی خوزستان با این امر مخالفت کرده است.
وی افزود: البته متاسفانه مخالفت میراث فرهنگی با این امر بسیار دیر صورت گرفته است چرا که کارهای مقدمات و زیرسازی برای ساخت جاده از سوی پیمانکار انجام شده و بخشی از محوطه را با مشکل اساسی مواجه کرده است. همچنین در سال*های اخیر مجوز حفر 10 حلقه چاه آب در این محوطه صادر شده که برای آبیاری زمین*های کشاورزی موجود در این منطقه صورت گرفته است.

یکی از مواردی که همواره به واسطه آنها محوطه*های تاریخی فراموش شده یا نابود شده را می*توان کشف کرد وجود برخی تپه*های غیر طبیعی است. این تپه*ها مربوط به بناهایی*هایی باستانی است که پس از تخریب به مرور زمان خاک بر روی آنها انباشته می*شود و به تپه*ای خاکی تبدیل می*شوند.
در این خصوص می*توان به کشف معبد چغازنبیل هفت تپه اشاره کرد و توسط کاوشگران صنعت نفت که با چرخ بال مشغول بررسی منطقه بودند و تپه*ای غیر طبیعی را مشاهده کردند اشاره کرد که در نهایت این کار آنها منجر به کشف معبد باشکوه چغازنبیل شد اشاره کرد.
عبور هر روزه کامیونها برای احداث جاده در محوطه باستانی جندی شاپور
گهستونی در این خصوص می*گوید: تپه*های باستانی فراوانی در محوطه دانشگاه وجود دارد که شاید با کاوش هر کدام از آنها می*توان آثاری از دانشگاه باستانی جندی شاپور را پیدا کرد ولی هیچگاه این امر صورت نگرفته و این تپه*های باستانی یکی پس از دیگری توسط افراد مختلف و کشاورزان تخریب شده است.
تخریب کامل برخی تپه*های محوطه
وی ادامه داد: طبق اعلام جهاد کشاروزی و با توجه به عدم شناخت فنی آنها از شناسایی کامل تپه*ها باستانی در سال 1356 در این محوطه 16 تپه باستانی وجود داشته که این تپه*ها در دهه 70 خورشیدی به هشت تپه کاهش یافته است یعنی هشت تپه در این فاصله زمانی بر اثر تخریب*ها و حفاری*های صورت گرفته کاملا از بین رفته*اند.
گهستونی تصریح کرد: در عین حال گزارش یگان پاسداران میراث فرهنگی خوزستان در سال*های اولیه دهه* 80 خورشیدی این تخریب*ها، تعرض*ها و تسطیح*ها را بالغ بر 50 تپه* باستانی عنوان می*کند. با این وجود هنوز تپه*هایی برای کاوش در این محوطه وجود دارد که انتظار می*رود میراث فرهنگی با اختصاص مبالغی اقدام به این کار کند.
دبیر انجمن دوستدارن میراث فرهنگی خوزستان با اشاره به اینکه وضعیت فعلی جندی شاپور بحرانی و نگران کننده است، افزود: انتظار ما این است که پایگاه باستان شناسی جندی شاپور هرچه سریع تر برای احیا و ساماندهی این منطقه راه*اندازی شود و این منطقه مجددا تعیین عرصه و حریم شود. البته در سال 1385 این محوطه تعیین حریم شده اما این کار به دلیل ضعف تیم باستان شناسی در انجام ضوابط تعیین حریم از سوی شورای فنی سازمان میراث فرهنگی خوزستان رد شد و پرونده آن مسکوت ماند.
گهستونی در خصوص اقدامات مورد نیاز برای نجات بخشی این محوطه گفت: برخورداری محوطه باستانی جندی شاپور از اعتبارات خاص ملی برای کاوش*های باستانی شناسی اساسی، تسریع در راه*اندازی پایگاه باستان شناسی جندی شاپور، ثبت محوطه جندی شاپور در فهرست آثار جهانی، خروج فوری کشاورزان از منطقه با خرید سهم زمین آنها توسط میراث فرهنگی و پرداخت کلیه خسارت*های جهاد کشاورزی به میراث فرهنگی خوزستان از جمله موارد مورد انتظار برای احیای این محوطه است

 

[łєmєҺ∂קּ]

---

شاید برای بسیاری جالب باشد که بدانند افتخار ابداع روش درمان بیمارستانی تا اندازه زیادی از آن ایرانیان است. اگر به ایران باستان بازگردیم در دوره ساسانیان علوم مختلف رشد چشمگیری یافت. در میان پادشاهان ساسانی از زمان اردشیر بابکان و شاپور به بعد زمینه آشنایی ایرانیان با علوم مختلف بیشتر فراهم شد و در این دوره حتی کتاب های یونانی و پهلوی در کتابخانه ها یا آتشکده ها نگهداری می شده است.

---

در این دوره شهرهای بسیاری ساخته شد و یکی از این شهرهای مهم جندی شاپور یا گندی شاپور بود که در جنوب غربی ایران درخوزستان و نزدیک شوشتر واقع شده است که دراین شهر دانشگاهی نیز ساخته شد که می توان گفت در نوع خود از مهم ترین مراکز علمی و تحقیقی آن دوران بوده است.
این دانشگاه گرچه از زمان شاپور اول پایه ریزی شده بود، اما توسط انوشیروان گسترش یافت و تعداد زیادی دانشمند و پزشک در آن مشغول به تدریس، تحصیل و طبابت بودند. در این مرکز علاوه بر کتب تالیف شده دانشمندان ایرانی بسیاری از کتاب های یونانی و هندی را به پهلوی ترجمه کرده و آنها را تعلیم می دادند.

به گفته مورخان در این دانشگاه همه گونه امکانات برای دانشمندان بدون توجه به عقاید و افکارشان فراهم بود، علمایی در طب، ریاضی، فلسفه، نجوم و فیزیک از نقاط مختلف به آنجا مهاجرت کردند.

دانشگاه جندی شاپور در علم کیمیا (شیمی)، زیست شناسی و علوم پزشکی نقش مهمی داشته است. در این مرکز آموزش و گفت و گو به زبان سریانی بود. از آنجا که زبان سریانی به زبان عربی نزدیک بود این امر خود باعث انتقال سریع و ساده تر علوم عهد باستان به دوره اسلامی شد
​

سختگیری امپراتوری قرون وسطایی روم نسبت به برخی فرقه های مسیحی غیرکاتولیک مانند نسطوریان و یعقوبیان و همچنین مخالفت کلیسای کاتولیک با فلاسفه دارای افکار نو افلاطونی در قلمرو امپراتوری روم و تسامحی که در زمان شاپور دوم ساسانی و بعدها در زمان انوشیروان نسبت به عقاید دانشمندان رومی و هندی و چینی و یونانی به عمل آمد، موجب مهاجرت عده زیادی از آنها به شهر جندی شاپور در خوزستان شد و زمینه شکوفایی علمی این شهر و دانشگاه در جهان آن روز را فراهم آورد. وجود پزشکان زبردست در بیمارستان این شهر نیز موجب رونق آن شد. پزشکانی که از قلمرو روم شرقی و یونان و همچنین از سوریه و مصر راهی این دیار شدند و مهارتی که برخی موبدان زرتشتی در پزشکی داشتند باعث شد تا این بیمارستان به اوج شهرت خود برسد.
به طوری که در منابع ذکر شده است فردی به نام حارث فرزند کلده از پزشکان تربیت شده این شهر بوده است که بعد ها پزشک ویژه پیامبر(ص) شد و نیز در دوران بعد از اسلام در زمان خلفای عباسی از خدمات پزشکی این بیمارستان استفاده می شده است.

انوشیروان حتی عده ای را به هندوستان فرستاد تا به فراگیری علوم بپردازند. طب یونان در مدرسه جندی شاپور رواج یافت. فلسفه ارسطو و افلاطون در زمان انوشیروان به فارسی ترجمه شد. برزویه طبیب نیز در زمان انوشیروان به هند رفت و با تنی چند از دانشمندان و کتب هند به ایران بازگشت.
دانشگاه جندی شاپور در علم کیمیا (شیمی)، زیست شناسی و علوم پزشکی نقش مهمی داشته است. در این مرکز آموزش و گفت و گو به زبان سریانی بود. از آنجا که زبان سریانی به زبان عربی نزدیک بود این امر خود باعث انتقال سریع و ساده تر علوم عهد باستان به دوره اسلامی شد.
پیوستگی بزرگ میان طب اسلامی و یونانی را باید در پزشکی اواخر دوره ساسانی، بویژه در مدرسه جندی شاپور جستجو کرد. گفتنی است، هنگام ظهور اسلام جندی شاپور مهم ترین دوران خود را می گذرانید. جندی شاپور که مهم ترین مرکز پزشکی عصر به شمار می رفت، محیطی برای مرکز تجمع دانشمندان با ملیت های گوناگون بود. در این مدرسه دانشمندان سنت های پزشکی یونانی، هندی و ایرانی را با هم در آمیخته و زمینه را برای پزشکی اسلامی آماده می کردند.
افتخار ابداع روش درمان بیمارستانی را باید تا اندازه زیادی از آن ایرانیان دانست. بیمـــارستان های دوره اسلامی اغلب براساس نمونه ها و اصول بیمارستانی جندی شاپور ساخته شده بودند.

بیمارستان های معروف عضدالدوله در شیراز و بغداد، بیمارستان های متاخر دمشق و رفاهی براساس نمونه جندی شاپور بنا گردیده بودند.
نخستین فرآورده دارویی اسلامی نیز از این مرکز بزرگ پزشکی جهان بوده است. در این میان نقش دانشگاه جندی شاپور را در انتقال علم کیمیا نیز به هیچ وجه نمی توان نادیده گرفت. جندی شاپور هنگام فتوحات اعراب مهم ترین مرکز پزشکی جهان بوده است. این دانشگاه تا قرن ها از مشهورترین دانشگاه های جهان بود.
در جندی شاپور علاوه بر دانشگاه، بیمارستانی نیز تاسیس شد. این شهر بعد از تصرف شوشتر به تسخیر اعراب مسلمان درآمد که دانشگاه آن تا قرن سوم هجری بر جای مانده بود.
جندی شاپور در قرون اول اسلامی پناهگاه معارف و علوم عقلی به شمار می آمد و در آنجا نه فقط معارف یونانی، بلکه علوم هندی نیز تدریس می شد. پزشکان ترسایی که از جندی شاپور به بغداد می آمدند، گذشته از اشتغال به طبابت، کتاب های مهم طبی را نیز از یونانی یا سریانی به عربی ترجمه می کردند.

علوم پزشکی و زیست شناسی به وجود مدرسه جندی شاپور که در آنها سنت های طب بقراطی و جالینوسی حفظ می شد، وابستگی دارند و به دلیل این که در زمان خلافت عباسیان بسیاری از اطبا و دانشمندان به سوی مرکز خلافت و بیمارستان بغداد شتافتند، این مدرسه رفته رفته از بین رفت.
بعدها تمام مدرسه جندی شاپور به بغداد انتقال یافت که به این ترتیب طب اسلامی از آن زمان آغاز شد. در دوران خلافت عباسیان بزرگ ترین اطبای عالم اسلامی ایرانیان بوده اند. مامون، خلیفه مشهور عباسی نیز بیت الحکمه را در بغداد به تقلید از جندی شاپور ساخت.