***HeleNa***
مــدیـر بـازنشـسـتـه
چندی پیش در یك مهمانی خانمی كنارم نشست و با هم مشغول صحبت شدیم. از همان ابتدا شكاف عمیقی روی صورتش كه از كناره دهان تا بناگوش كشیده شده بود، نظرم را جلب كرد... فكر می*كردم حتما تصادف سختی داشته است. كنجكاو بودم ولی به خودم اجازه سوال نمی*دادم تا اینكه خودش گفت 2 سال قبل به سرطان زبان مبتلا شده و آن شكاف عمیق در اثر جراحی به وجود آمده است. او با افسوس ادامه داد كه اگر زخم ایجاد شده روی زبانم را جدی می*گرفتم و زود مراجعه می*كردم، چه بسا صورتم سالم می*ماند. سرطان گرچه آرام و بی*صدا می*آید اما اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، قابل*درمان است. درباره این نوع سرطان و چگونگی پیدایش و راه*های درمانی آن با دكتر ابراهیم*رزم*پا، فوق*تخصص جراحی سروگردن و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی تهران، گفت*وگو كرده*ایم. آیا سرطان زبان هم مانند سایر سرطان*ها بدون علامت است؟
به علت قرار گرفتن زبان در حفره دهانی و قابل*دید بودن آن، تشخیص تغییرات مربوط به حفره دهان یا زبان به*وسیله خود بیمار امكان*پذیر است اما ایجاد هر تغییری به معنای ابتلا به سرطان نیست. شایع*ترین علامت سرطان زبان و حفره دهان، زخم*های پایدار است. این*گونه زخم*ها معمولا درد ندارند مگر اینكه با عفونت همراه شوند. البته گاهی سرطان تهاجمی*تر است و ممكن است با خونریزی توام باشد اما آنچه همیشه پزشكان را به شك می*اندازد، وجود هر زخم دهانی است كه بیش از 2 هفته باقی بماند. اگر فردی دچار چنین زخمی در حفره دهانی بود، باید به كدام پزشك مراجعه كند و مراحل تشخیص چگونه است؟
تشخیص ضایعه های سرطانی در حفره دهان و زبان با متخصصان گوناگون از قبیل جراحان فك و صورت، متخصصان بیماری*های دهان و دندان، جراحان عمومی و متخصصان گوش و حلق و بینی است. تشخیص چندان كار دشواری نیست و با نمونه*برداری (بیوپسی) امكان*پذیر است. نمونه*برداری روش تشخیصی ساده و سرپایی است كه در آن پزشك ناحیه موردنظر را بی*حس و از آن نمونه تهیه می*كند و به آزمایشگاه آسیب*شناسی می*فرستد. در آزمایشگاه بافت را بررسی می*كند و تشخیص نهایی می*دهد. اگر سلول*های سرطانی مشاهده شود، درمان باید هر چه سریع*تر آغاز شود و درمان سرطان حفره دهان و زبان برعهده جراحان سرطان یا جراحان گوش و حلق و بینی است. این نوع سرطان در چه سنینی بیشتر دیده می*شود و علت آن چیست؟
این سرطان معمولا بعد از دهه*های 5 و 6 زندگی شیوع بیشتری دارد و علت*ها گوناگون*اند اما كسانی كه مكانیسم* دفاعی بدنشان ضعیف است مثل بیماران مبتلا به ایدز و افراد مبتلا به بیماری*های مزمن كبدی، ریوی، كلیوی و قلبی كه سیستم دفاعی بدن ضعیفی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان*های حفره دهان و زبان هستند. از دیگر عوامل می*توان به سیگار و الكل اشاره كرد. به طور كلی استعمال هر نوع ماده نیكوتین*دار و ماده مخدر خطر ابتلا را بالا می*برد. مخصوصا ماده*ای به نام «ناس» كه یك ماده گیاهی اعتیادآور است و از برگ تنباكو گرفته می*شود و در بعضی كشورهای دنیا مصرف آن رایج است. عوامل دیگری هم وجود دارند كه می*توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند؛ این عوامل موضعی هستند و در طولانی*مدت بافت مخاطی دهان و زبان را تحریک می*کنند مثل دندان مصنوعی یا دندان خراب و شكسته كه مدت*های طولانی باعث آزردگی بافت شود یا عادت به خوردن غذاهای داغ. آیا سرطان*های مربوط به حفره دهان و زبان خطرناك*اند؟
اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده نشوند، خطرناك است زیرا به سرعت از طریق لنف به سایر نقاط منتشر می*شود (20 درصد موارد). مشكل عمده* این است كه انتشار سلول*های بدخیم به نواحی مجاور یا دوردست دوطرفه و گاهی هم مخفی است و در معاینه هیچ نشانه*ای از تورم غدد لنفاوی یا بافت سفت در اطراف گردن و زیر فك دیده نمی*شود. زخم*های مشكوك بیشتر در كدام نقطه از حفره دهان یا زبان دیده می*شود؟ درمان آن چگونه است؟
ضایعات سرطانی در هر نقطه از دهان از قبیل زبان، كف*دهان، سقف *دهان، مخاط زیرگونه*ها و بالشتك*های لپی دیده می*شود ولی ضایعات سرطانی روی زبان معمولا در قسمت*های جلوتر و جانبی زبان شایع*ترند. قرارگیری ضایعات در دهان از نظر آینده درمانی بسیار مهم است مثلا اگر زخمی روی حاشیه كناری و جلوی زبان باشد، درمان بسیار راحت*تر خواهدبود و ممكن است قسمتی از ضایعه و بافت اطراف آن برداشته شود و این موضوع در نحوه تكلم و بلع بیمار تاثیر چندانی نمی*گذارد اما زخم*هایی كه در ناحیه انتهایی زبان هستند، درمان را به مراتب مشكل*تر می*كنند زیرا جراح مجبور می*شود گاهی زبان را از انتها به طور كلی بردارد و در صورت آلودگی بافت**های مجاور آنها نیز برداشته می*شوند. این بیماران دچار مشكلات بلع و متعاقب آن آسپیراسیون (برگشت قطره*های بزاق یا غذا به داخل مجرای ریه) هستند و ممكن است تا آخر عمر تراكئوستومی (بازكردن راهی در نای بیمار) داشته باشند. هر چه بیماری در مراحل اولیه*تر كشف شود، درمان موفق*تر خواهد بود و بعد از جراحی معمولا شیمی*درمانی یا رادیوتراپی نیز انجام می*شود.