تفسیر آیات قرآن کریم - سوره حمد - آیه ١- کتاب تفسیر راهنما - تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

[eLOy]

تفسیر آیات قرآن کریم - سوره حمد - آیه ١- کتاب تفسیر راهنما - تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
​

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمـَنِ الرَّحِیمِ
​

به نام خداوند بخشنده مهربان


​

​

1 - قرآن، کتابی تحقق یافته و نشأت گرفته از اسم «اللّه» است.

---

بسم اللّه

---

​

«بسم اللّه» در آغاز قرآن را به دو گونه می توان لحاظ کرد: 1 ـ سخنی باشد که خداوند آن را برای تعلیم به مردم بیان کرده است. در این لحاظ «بسم اللّه» دستوری به مردم است که چگونه کارهای خویش را آغاز کنند. 2 ـ خداوند خود گوینده این سخن باشد. در این صورت «بسم اللّه» در آغاز قرآن اشاره به آن است که خداوند قرآن را با اسم «اللّه» تحقق بخشیده و به ظهور رسانده است; یعنی، قرآن مظهر اسم «اللّه» است.

​

2 - قرآن ، کتابی است آغاز شده با نام خدا و همراه با اعلام رحمت بر بندگان.

---

بسم اللّه الرحمن الرحیم

---

​

​

3 - لزوم آغاز کردن کارها با نام خدا و گفتن «بسم اللّه»

---

بسم اللّه

---

​

از آنجا که قرآن کتاب هدایت است و سخن خویش را با «بسم اللّه» آغاز کرده این نکته را به مخاطبانش القا می کند که کارهای خود را با «بسم اللّه» شروع کنند.

4 - خداوند، رحمان (دارای رحمتی گسترده) و رحیم (مهربان) است.

---

بسم اللّه الرحمن الرحیم

---

​

​

5 - همه موجودات و مخلوقات، بهره مند از رحمت گسترده الهی هستند.

---

بسم اللّه الرحمن

---

​

کلمه «رحمان» صیغه مبالغه است و دلالت بر شدت رحمت و گستردگی آن دارد.

​

6 - خداوند به بندگان خویش مهربان است.

---

بسم اللّه ... الرحیم

---

​

در این که چرا دو صفت رحمانیت و رحیمیت در پی یکدیگر آمده اند ـ در حالی که هر دو حکایت از رحمت الهی دارند ـ چند نظر ابراز شده است. آنچه از کاربرد آن دو صفت در قرآن به دست می آید این است که رحمانیت در رابطه با همه مخلوقات است و رحیمیت تنها در ارتباط با انسان و دیگر مکلفان می باشد. بنابراین رحیمیت خدا به رحمت ویژه الهی به انسانها و سایر مکلفان اشاره دارد.

​

7 - رحمت گسترده خداوند و مهربانی او به بندگان، دلیل لزوم انجام کارها با نام او

---

بسم اللّه الرحمن الرحیم

---

​

توصیف «اللّه» به رحمان و رحیم پس از اشاره به لزوم انجام کارها با نام خدا، گویای حکمت این دستور است ; یعنی، چون خدا رحمان و رحیم است، کارها را با نام او آغاز کنید.

​

8 - انجام کارها با نام خدا، مایه جلب رحمت اوست.

---

بسم اللّه الرحمن الرحیم

---

​

توصیه به انجام دادن کارها با نام خدا و تذکر به رحمانیت و رحیمیت او به عنوان حکمت این توصیه، گویای این است که نام خدا در کارها، موجب جلب رحمت الهی و در نتیجه به کمال رسیدن آن کارهاست.

​

9 - قرآن جلوه ای از رحمانیت و رحیمیت خداست.

---

بسم اللّه الرحمن الرحیم

---

​

از آنجا که غالباً گوینده در آغاز سخن به اهداف کلی برنامه خویش اشاره می کند، می توان گفت که از اهداف انتخاب دو صفت رحمانیت و رحیمیت خدا در آغاز قرآن، رساندن این حقیقت است که قرآن جلوه ای از رحمت الهی برای بشر است.

​

10 - عبداللّه بن سنان می گوید از امام صادق (ع) از معنای «بسم اللّه الرحمن الرحیم» سؤال کردم، آن حضرت فرمود: «الباء بهاء اللّه و السین سناء اللّه و المیم مجد اللّه ـ و روی بعضهم ملک اللّه ـ واللّه إله کل شیء [و] الرحمن لجمیع العالم و الرحیم بالمؤمنین خاصة;(1)

«بای» بسم اللّه، نشانگر خوبی و حسن خداوند و «سین» اشاره به رفعت او و «میم» اشاره به مجد و عظمت اوست. و بعضی روایت کرده اند که: [میم] اشاره به ملک و سلطنت خداوند است و «اللّه» معبود همه چیز است [و] «رحمان» نظر به رحمت او در باره همه عالم و «رحیم» نظر به رحمت او فقط درباره مؤمنان دارد.

​

11 - اسماعیل بن مهران گوید: امام رضا (ع) فرمود: «ان بسم اللّه الرحمن الرحیم أقرب إلی إسم اللّه الأعظم من سواد العین إلی بیاضها;(2)

«بسم الله الرحمن الرحیم» به اسم اعظم خدا نزدیکتر از سیاهی چشم به سفیدی آن است.

​

12 ـ حسن بن فضال گوید: «سألت الرضا (ع) علی بن موسی (ع) عن «بسم اللّه»، فقال: معنی قول القائل «بسم اللّه» اسم علی نفسی سمة من سمات اللّه عز و جل و هی العبادة ... ;(3)

امام رضا(ع) در پاسخ سؤال از معنای «بسم اللّه» فرمود: معنای سخن کسی که می گوید «بسم اللّه» این است که یکی از نشانه های بندگی خدای عز و جل را بر خود می نهم ...».

​

13 ـ ابو سعید خدری روایت می کند که رسول خدا (ص) فرمود: «... قال عیسی (ع) ... «الرحمان» رحمان الدنیا و الآخرة و «الرحیم» رحیم الآخرة;(4)

... حضرت عیسی (ع) فرمود: ... «رحمان» نظر به رحمت واسعه خدا در دنیا و آخرت و «رحیم» نظر به رحمت ویژه او در آخرت دارد».

​

---

اسماء و صفات:

رحمان 4، 10; رحیم 4، 10
​

اللّه:

ویژگیهای اللّه ـ 1
​

بسمله:

آثار بسمله در کار 8 ; اهمیّت بسمله 3; بای بسمله 10; سین بسمله 10; فضیلت بسمله 11، 12; میم بسمله 10
​

خدا:

آثار رحمت خدا 5، 7; اسم اعظم خدا 11; اهمیّت نام خدا 7، 8; حُسن خدا 10; رحمانیت خدا 9، 10، 13; رحمت عام خدا 5، 7; رحیمیت خدا 9، 10، 13; رفعت خدا 10; سلطنت خدا 10; مجد خدا 10; مظاهر رحمت خدا 9; موجبات رحمت خدا 8; مهربانی خدا 6; نام خدا 2، 3، 10
​

روایت:

10، 11، 12، 13
​

عبودیت:

نشانه های عبودیت 12
​

قرآن:

رحمت بودن قرآن 2; شروع قرآن 2; منشأ قرآن 1; ویژگیهای قرآن 2، 9
​

کار:

آداب کار 3; بسمله در کار 3; فلسفه بسمله در کار 7
​

مؤمنان:

مقامات مؤمنان10
​

​

---

پی‌نوشت‌ها:
1. معانی الاخبار، ص 3، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 12، ح 46.
2. تفسیر عیاشی، ج 1، ص 21، ح 13; نورالثقلین، ج 1، ص 8، ح 23 و 25.
3. معانی الاخبار، ص 3، ح 1; نورالثقلین، ج 1، ص 11، ح 41.
4. الدر المنثور، ج 1، ص 23.



منبع : پایگاه اطلاع رسانی آیة الله هاشمی رفسنجانی