تفسیرآیات قرآن کریم – سوره حمد – آیه ٧ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیه الله هاشمی رفسنجانی

[eLOy]

تفسیرآیات قرآن کریم – سوره حمد – آیه ٧ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیه الله هاشمی رفسنجانی
​

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّین​

راه کسانی که به آنان انعام کردی، که نه مورد غضب توأند و نه گمراهند.
​

​

1 - تقسیم انسانها به ثابت قدمان بر هدایت و مغضوبین درگاه خدا و گمراهان، از طبقه بندیهای مردم در قرآن

​

---

صرط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لاالضآلّین
​

---

​

مراد از «نعمت» در «انعمت علیهم» به قرینه فرازهای قبل و بعد، نعمت هدایت است، نه نعمتهای مادی. علاوه بر اینکه همه موجودات، حتی کافران، از این نعمتها برخوردار هستند.

​

2 - گروهی از انسانها برخوردار از هدایتهای ویژه الهی و بهره مند از مراحل والای آن هستند.

---

صرط الذین انعمت علیهم
​

---

چنانچه گذشت مراد از «نعمت» نعمت هدایت است، و چون درخواست کنندگان این نعمت خود از هدایت یافتگان هستند، مقصود از آن، هدایتی ویژه است.

​

3 - هدایت به صراط مستقیم، از نعمتهای بزرگ خداوند است.

---

صرط الذین انعمت علیهم
​

---

اطلاق نعمت و اراده کردن نعمت هدایت، بیانگر این است که گوینده، نعمتهای دیگر را در مقابل نعمت هدایت، نعمت به حساب نمی آورد، و این، حکایت از والایی نعمت هدایت دارد.

​

4 - گروهی از هدایت یافتگان، بر طریق هدایت ثابت قدم نماندند و در زمره غضب شدگان و یا گمراهان قرار گرفتند.

​

---

صرط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لاالضآلّین
​

---

برداشت فوق بر این اساس است که «غیر المغضوب» صفت احترازی برای «الذین انعمت» باشد. بر این مبنا نعمت داده شدگان یعنی، هدایت یافتگان سه گروه می شوند: 1ـ راه یافتگانی که دست از هدایت شسته و از «مغضوبین» می شوند. 2ـ هدایت یافتگانی که در بین راه گمراه شده و از «ضالین» می گردند. 3ـ هدایت پیشگانی که تا آخر بر صراط مستقیم پایدار می مانند.

​

5 - هدایت یافتگان نیز در خطر قرار گرفتن در زمره غضب شدگان و یا گمراهان هستند.

---

صرط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لاالضآلّین
​

---

​

6 - خداشناسان موحد، خواهان هدایت به راه ثابت قدمان بر هدایت هستند.

---

الحمد للّه ... إهدنا الصرط المستقیم. صرط الذین انعمت علیهم
​

---

​

7 - «صراط مستقیم» راهی است به سوی خدا که هرگز به انحراف و کجی نمی گراید.

---

إهدنا الصرط المستقیم. صرط الذین انعمت علیهم
​

---

از توصیف «الذین ...» به وسیله «غیر المغضوب ...» معلوم می شود که مراد از «صراط الذین ...» راهی است که هرگز به انحراف و کجی نمی گراید و همین راه به صراط مستقیم نامیده شده است ; زیرا «صراط الذین» عطف بیان برای «الصراط المستقیم» است.

​

8 - الگوهاو نمونه های عینی راه یافتگان، دارای نقشی مهم در نیل به صراط مستقیم و سلوک در آن است.

---

إهدنا الصرط المستقیم. صرط الذین انعمت علیهم
​

---

از اینکه «صراط مستقیم» به راه انسانهای هدایت یافته تفسیر شده، می توان به این نکته رسید که انسان در نیل به صراط مستقیم نیازمند الگوها و نمونه های عینی راه یافتگان است و باید سالکان این طریق را بیابد و به ایشان اقتدا کند.

​

9 - نعمت داده شدگان (هدایت یافتگان)، کسانی هستند که مورد غضب خدا واقع نشده و به گمراهی گرایش نداشته باشند.

---

صرط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لاالضآلّین
​

---

برداشت فوق بر این مبناست که «غیر المغضوب» صفت توضیحی یا بدل و عطف بیان برای «الذین» باشد.

​

10 - «عن جعفر بن محمّد (ع) قال: قول اللّه عز و جل فی الحمد «صراط الذین أنعمت علیهم»; یعنی، محمّداً و ذریته صلوات اللّه علیهم;(1)



از امام صادق (ع) درباره «صراط الذین أنعمت علیهم» در سوره حمد روایت شده که مراد از «الذین أنعمت علیهم» حضرت محمّد (ص) و ذریه او می باشند.

​

11 - از امام رضا (ع) روایت شده که فرمود: «... «غیر المغضوب علیهم» إستعاذة من أن یکون من المعاندین الکافرین المستخفین به و بأمره و نهیه ... ;(2)



... [گفتن] «غیر المغضوب علیهم» [در نماز] پناه بردن به خداست از اینکه انسان جزو معاندان و کافرانی قرار گیرد که خدا و امر و نهی او را سبک می شمارند ...».

​

---

استعاذه:

استعاذه به خدا 11; موارد استعاذه 11
​

انحراف:

موانع انحراف 7
​

انسان:

اقسام انسان ها 1
​

اهل بیت (ع):

فضایل اهل بیت (ع) 10
​

خدا:

استخفاف اوامر خدا 11; استخفاف خدا 11; استخفاف نواهی خدا 11; نعمتهای خدا 3; هدایت خاص خدا 2
​

روایت: 10، 11
صراط مستقیم:

مراد از صراط مستقیم 10; ویژگیهای صراط مستقیم 7
​

طبقات اجتماعی: 1، 2
گمراهان: 1
محمّد (ص):

فضایل محمّد (ص) 10
​

مغضوبان خدا: 1، 4، 5
موحدان:

خواسته های موحدان 6
​

مهتدین: 2

خطر گمراهی مهتدین 4، 5; ویژگیهای مهتدین 9
​

نعمت:

مشمولان نعمت 9، 10
​

هدایت:

الگوگیری در هدایت 8; ثابت قدمان در هدایت 1; ثبات قدم در هدایت 6; درخواست هدایت 6; مراتب هدایت 2; نعمت هدایت 3; هدایت به صراط مستقیم 3، 8
​

​

---

پی نوشت ها :
1. معانی الاخبار، ص 36، ح 7; نورالثقلین، ج 1، ص 23، ح 101.
2. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 204، ح 12; نورالثقلین، ج 1، ص 24، ح 108.





منبع : پایگاه اطلاع رسانی آیة الله هاشمی رفسنجانی