مراد از ملاقات با خدا (تفسير آيه 46 سوره بقره)

[sting]

الَّذينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ راجِعُونَ؛ آنان كه مي‏دانند ديداركنندگان خداوندگار خويش*اند و به سوي او بازمي‏گردند.دربارة اين آیه شريفه سه بحث مهم مطرح است: نخست اينكه مقصود از ملاقات با خدا چيست؟ دوم آنكه وجه تأكيد بر ملاقات پروردگار در توصيف خاشعان چيست؟ و بحث سوم اينكه ظن در اينجا به چه معناست؟
مراد از ملاقات با خدا

لقا و ملاقات به معناي روبه*رو شدن دو كس يا دو چيز با يكديگر است. در اينكه مقصود از ملاقات با خداوندگار چيست، بين محققان اختلاف وجود دارد.گروهي گفته*اند مراد رؤيت خداست و كساني كه موضوع رؤيت خدا را طرح كرده*اند دو ديدگاه متقابل با هم دارند و به دو دسته تقسيم مي*شوند:
1. اشاعره كه مي*گويند در اين جهان عادت خدا بر اين جاري شده كه او را با چشمان سر نبينيم، ولي ممكن است در جهان ديگر بر اساس عادت جاري خداوند بتوانيم با چشم ديگري او را ببينم.
2.معتزله و متكلمين كه ممي*گويند: منظور رؤيت آثارخداست؛ زيرا ديدن خداوند با چشم محال است چون چشم غير از اجسام نمي*بييند.بعضي ديگر مي*گويند: مراد از ملاقات در آيه نوعي حالت قلبي است.در اينجا بايد به اين نكته توجه كرد كه اصولاً معناي ملاقات و رؤيت با هم فرق دارد؛ زيرا: الف. لقا به هم رسيدن و تلاقي كردن است، برخلاف رؤيت كه ممكن است كسي را از دور ببينيم كه در اين صورت رؤيت صحيح باشد ولي ملاقات صدق نمي*كند؛ ب. در رؤيت ادراك طرف لازم است، به خلاف لقا كه اين گونه نيست؛ ممكن است فردي از نزديك فرد ديگرعبور كند ولي به او توجه نداشته باشد. در اين صورت ملاقات صدق مي*كند ولي رؤيت صحيح نيست.
عدّه*اي هم مي*گويند: مراد از ملاقات با پروردگار، ملاقات با پاداش*هاي الهي است.وجه ديگر اين است كه ممكن است لقا مربوط به امور معنوي باشد، يعني مقصود از لقاي پروردگار قرب به خداي متعال باشد. ملاقاتي كه در ذهن ماست معنايش مخصوص اين جهان است و آنچه درملاقات ملاك است به هم نزديك شدن است.خداي متعال شدت قرب خود به انسان*ها را چنين بيان مي*كند: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَنَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَريدِ» (ق: 16). اين آيه قرب تكويني خدا به انسان را طرح مي*كند و ممكن است مقصود از ملاقات با پرودگار كه در آیه مورد بحث مطرح شده همين خصوصيات تكويني باشد كه بعد از مرگ ظاهر مي*شود. در آيه شريفه «انّا الله وانّا اليه راجعون»(بقره: 156) نيز رجوع الي الله و ملاقات با خدا به معناي ملاقات ظاهري نيست، بلكه مي*تواند ملاقات روحي و معنوي باشد.وجه تأكيد بر ملاقات خدا در توصيف خاشعان

وجه اينكه خداي متعال در توصيف خاشعان بر ملاقات با خود تأكيد كرده اين است كه اگر كسي واقعاً مطمئن باشد سروكارش با خدا نمي*افتد، هر قدر تعليمات ديني عالي باشد، باز هم حالت خشوع در او ايجاد نخواهد شد. صرف نظر از وجود بعضي از پيروان كامل انبياي الهي كه برخي از آنها صاحب كرامت نيز بودند، غالباً آنچه باعث مي*شود مردم به اين امور بپردازند، يا ترس از عذاب است يا اميد به نفع. اگركسي واقعاً به خدا اعتقاد داشته باشد ولي بداند كه با اين خدا روبه*رو نمي*شود، صرف اعتقاد منشأ عمل وي نمي*شود.
عمده تعاليم انبيا توجه دادن به عالم آخرت وتبليغ ثواب و عقاب آن است؛ چراكه اميد به ثواب و عقاب باعث مي*شود كسي كه مي*خواهد مرتكب گناه شود، بداند كه با خداوند ملاقات خواهد كرد؛ لذا خجالت مي*كشد و دست برمي*دارد.معناي ظن در عبارت «يظنون انهم ملاقوا ربهم»مفسران درباره معناي ظنّ در آیه مورد بحث دو نظر دارند

1. برخي بر آن*اند كه ظن در آیه شريفه همانند برخي ديگر از آيات قرآن مانند آیه «إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَهْ»(حاقه20) به معناي علم است؛ چراكه در زبان عربي ظن هميشه در معناي گمان به كار نمي*رود، بلكه در معناي علم هم كاربرد دارد.
2. برخي ديگر گفته*اند ظن در آیه مزبور به همان معناي رجحان و گمان است و وجه كاربرد ظن دربارة ملاقات با خدا اين است كه براي كناره*گيري از گناه اعتقاد يقيني به ملاقات خدا لازم نيست، بلكه اعتقاد ظني به ملاقات الهي نيز موجب مي*شود تا انسان از گناه كناره*گيري كند و نماز را به پادارد،مانند: «أَ لا يَظُنُّ أُولئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ لِيَوْمٍ عَظِيمٍ»(مطففين: 4)؛ آيا آنان گمان نمي*برند كه برانگيخته خواهند شد؟!