دیوهای کَماله یا کَماله*دیوان یا کَمالگان در مزدیسنا هفت دیو اصلی و از نخستین آفریدگان اهریمنند در برابر آفریده*های اورمزد. اینان به ترتیب آفرینششان اکومن، اندردیو، ساوول، ناگهیس، ترومددیو ، تریز و زریز نام*دارند.
واژه کَماله در پهلوی kamâlag و در اوستا -ka.məreəđa به معنای چه سری! یا چه سر نفرت*انگیزی! می*باشد.
اکومن
اَکومَن یا اکه*منه برپایه مزدیسنا نخستین دیو از دیوهای کماله است. او دشمن بهمنِ امشاسپند می*باشد. او برگزیده دیوان است و مردمان بد بدو می*پیوندند. برپایه وندیداد آفرینش اهریمنی از او پدیدمی*اید.
اکومن در پهلوی akōman و در اوستایی -aka.manah به معنای اندیشهٔ بد می*باشد.
اندردیو
اَندَر برپایه مزدیسنا دومین دیو از دیوهای کماله می*باشد که اهریمن آفرید. او دشمن اردیبهشتِ امشاسپند می*باشد.
در ودا ایندره نام خدایی نیرومند است ولی در اوستا جایگاه او به دیوی فروکاهیده*می*گردد. لقب ایندره که بهرام بود در ادبیات زرتشتی به گون ایزدی جداگانه سربرمی*اورد.
اندر در پهلوی andar و در اوستا -indra است.
ساوول
ساوول برپایه مزدیسنا نام سومین دیو از دیوهای کماله و آفریده اهریمن است. او دشمن شهریورِ امشاسپند است.
ساوول در پهلوی sâwul و در اوستا -saurva و به معنای احتمالی تیرافکن می*باشد.
ناگهیس برپایه مزدیسنا چهارمین دیو از دیوهای کماله و از آفریدگان اهریمن می*باشد. او دشمن سپندارمذ است.
نام او در پهلوی nâghēs و در اوستایی -nânghaisya می*باشد.
ترومددیو
ترومَد برپایه مزدیسنا پنجمین دیو از دیوهای کماله اهریمن*آفریده می*باشد. او را برابر با ناگهیس و صفت ناگهیس نیز می*دانند.
ترومد در پهلوی tarōmad و در اوستا -tarō.matay به معنای خواردارندهٔ اندیشه است.
تریز و زریز
تَریز و زَریز برپایه مزدیسنا نام دو دیو از دیوهای کماله آفریده اهریمن می*باشند. نام این دو در ادبیات زرتشتی پیوسته با هم می*اید. تریز دشمن خرداد و زریز دشمن امرداد می*باشند.
تریز در پهلوی tariz و در اوستا -taurvay به معنای تارومارکننده است. زریز نیز در پهلوی zariz و در اوستایی -zairik و معنای زردرنگ می*دهد.
زار در زبان فارسی به معنی حالت آشفته و نزار و خراب است اما به صورت اصطلاحی نام یکی از موجودات تخیلی در جنوب ایران و کرانه*های خلیج فارس است. ریشه افسانه*های پیرامون زار از قارهٔ آفریقاست.
برگزارگنندگان مراسم زار با نواختن طبل*ها، دهل*ها و یا دمام*هایشان*، افراد را به* یک *شوریدگی* جذبه*گونه* دچار می*سازند.
عفريته
عفریت یا عفریته موجودی تخیلی و نوعی جن در اسطوره*های عربی است. عفریت به معنای فرد گردنكش و خبيث نیز گفته شده است.
در قرآن سوره* مورچه* (نمل) نیز آیه* ۹۳ اشاره* به* عفریتی که* با سلیمان سخن گفته،* رفته* است.
فولادزره نام یک دیو به صورت یک عفریت بزرگ شاخدار در داستان امیر ارسلان نامدار است.
امیرارسلان نامدار یکی از داستان*های تخیلی بومی فارسی نوشته محمدعلی نقیب*الممالک در زمان قاجار است. نقیب*الممالک احتمالاً این نام را از یک نثر حماسی قدیمی*تر فارسی به نام رموز حمزه گرفته است.
در این داستان، فولادزره در هوا گشت می*زند و زنان زیبا را نشان کرده و می*دزدد.
این دیو در آغاز، سرکرده لشکر ملک خازن، شاه پریان و فرمانروای دشت زهرگیاه، بود.
مادر فولادزره که جادوگری بسیار توانا بود تن و بدن فولادزره را به وسیله افسون و طلسمی، نسبت به همه سلاحها آسیب*ناپذیر ساخت به جر یک سلاح به نام شمشیر زمردنگار.
در پایان داستان هم فولادزره و هم مادر او به دست امیرارسلان کشته می*شوند.
در زبان عوام به زنان درشت*اندام و قوی و نازیبا و پررو اصطلاحاً "مادر فولادزره" گفته می*شود.
لولو خورخوره یا لولو موجودی خیالی است ساخته و پرداخته پندار افراد جهت ترساندن کودکان شیطان.
در زبان اورارتویی (لولو) به بیگانه و دشمن می*گفتند. لولو همچنین نام قومی تاریخی و جنگجو در ایران است.
مادران و پدران معمولاً برای کنترل رفتار کودک کوچک، به ویژه برای اطمینان از اینکه کودک غذای خود را بخورد به او تلقین می*کنند که در صورت بدرفتاری یا نخوردن غدا، لولو آنها را خواهد خورد. شکل و ریخت خاصی برای لولوخورخوره تعریف نشده است.
صفت خورخوره به معنای «بسیارخوار» است. گاه لولوخورخوره به معنای موجودی نامرئی است که وسایل خانه یا ... را می دزدد.
لولو در فرهنگ*های دیگر
در بسیاری از فرهنگ*های جهان مشابه این موجود خیالی وجود دارد. چند نمونه از لولوها در فرهنگ*های دیگر:
* برزیل: del saco یا homem do saco، یعنی مرد کیسه*ای. والدین به کودکان شیطان می*گویند که مرد کیسه*ای آنها را در کیسه*اش جمع می*کند و میبرد.
* ایتالیا: l'uomo nero یعنی مرد سیاه. مرد سیاه بچه*ها را نمی*خورد بلکه آنها را به مکانی ترسناک می*برد.
* اسپانیا: El Coco، ال کوکو معمولاً بچه*هایی که نمی*خوابند را می*برد.
* رومانی: bau-bau
* بلغارستان: Torbalan (مرد کیسه*دار) که بچه*ها را می*رباید، یا talasam که شب*ها از زیرشیروانی بیرون می*آید و بچه*ها را می*ترساند.
* هندوستان: لولوخورخوره در ایالت تامیل نادو در جنوب هند Rettai Kannan نام دارد و در ایالت آندرا پرادش به آن Buchadu می*گویند.
مانتیکور یا مردخوار موجود افسانه ای از گونه*های شیمر است. این جانور سر و صورت یک انسان ( اغلب مرد ) و چشمان خاکستری دارد و بدن قهوه*ای رنگ به شکل شیر و دم آن مانند عقرب ( و گاهی اوقات اژدها ) می*باشد. اندازه این جانور از شیر بزرگ تر و از اسب کوچک*تر است و بدنش کمی درشت تر از شیر است.
شکار مانتیکور
شکار مانتیکور در افسانه*های اروپایی بسیار جذاب است . وی ابتدا با نیش دم عقرب مانند خود زهری کشنده به شکار تزریق می*کند و دردی در وجود او ایجاد می*کند. سپس وقتی مطمئن شد که شکار دیگر قدرت حرکت ندارد قسمتس از گوشت او را می*کند و به کناری می اندازد ... زهر خود به خود از زخم بوجود آمده خارج می*شود.
سپس مانتیکور در حالی که آواز لالایی مانندی را زمزمه می*کند شکار را می بلعد.
مانتیکورها از نژاد شیمرها هستند. شیمر ها موجوداتی به شکل بز هستند که سر شیر و دم اژدها دارند. آن خود انواع گوناگونی دارند و در میان آن ها مانتیکور های قهوه*ای و مانتیکور های بال دار نیز وجود دارند.
مانتیکور هایی که بال دارند نمی*توانند دم اژدها داشته باشند
ریشه این افسانه
مانتیکور در اصل از افسانه*های پارسی قدیم است. واژه مانتیکور تحریفی از واژه پارسی مردخوار است. نخستین بار یک نویسندهٔ ایرانی در یاداشت هایی که به زبان هندی تالیف شده بود از این موجود یاد کرد که بعد ها به قسمت شمال غربی ایران کهن که منطقهٔ ترکیه ویونان است منتقل شد و در طول تاریخ به یونان رسید که اکنون از این افسانه به عنوان افسانه*ای یونانی یاد می*کنند.
مانتیکور (Manticore) واژهٔ انگلیسی نام این موجود است که از واژهٔ لاتین مانتیکورا گرفته شده که خود این واژه لاتین ریشه در واژهٔ یونانی مانتیچوراس دارد و آن نیز از پارسی باستانی martiyakhvar گرفته شده و نام دیوی آدم خوار است. این افسانه اکنون در کل اروپا یافت می*شود.
نسناس نام جانوری افسانه*ای و موهومی شبیه به انسان است.
این نام گاهی در گذشته در متن*های زیست*شناسی فارسی در برابر واژه میمون بکار می*رفته که نام عمومی گروهی از آدم*نمایان (گوریل، شمپانزه، اورانگوتان، گیبون) است.
در فرهنگ عامه به نوعی بوزینه بی دم هم اطلاق می*شود.
نسناس در برخی فرهنگ*های فارسی
* جانوری بود چهارچشم سرخ*روی درازبالا سبزموی، در حد هندوستان، چون گوسفند بود، او را صید کنند و خورند اهل هندوستان. (لغت*نامهء اسدی) (اوبهی).
* جنسی*اند از خلق که بر یک پای می*جهند. (دهار).
* نوعی از حیوان که بر یک پای جهد. (غیاث اللغات از منتخب اللغات و کشف اللغات) (از آنندراج).
* صاحب حیوة*الحیوان نوشته که: نِسْناس بالکسر، نوعی از حیوان است که به*صورت نصف آدمی باشد چنانکه یک گوش و یک دست و یک پای دارد و به طور مردم در عربی کلام کند...
* و در تواریخ بهجت العالم نوشته که: نسناس در نواحی عدن و عمان بسیار است و آن جانوری است مانند نصف انسان که یک دست و یک پا و یک چشم دارد و دست او بر سینهء او باشد و به زبان عربی تکلم کند و مردم آنجا او را صید کرده می*خورند. (از غیاث اللغات) (آنندراج).
* گویند جنسی*اند از خلق که به یک پای می*جهند. (از مهذب الاسماء) (از برهان قاطع).
* دیو مردم یا نوعی از مردم که یک دست و پا دارد، و فی الحدیث: انّ حیاً من عادٍ عصوا رسولهم فمسخهم الله نسناساً، لکل واحد منهم ید و رجل من شق واحد ینقرون کما ینقر الطائر و یرعون کما ترعی البهائم. و گویند که قوم عاد که ممسوخ شده بود نیست گردید و قومی که بر این سرشت بالفعل موجود است خلق علی*حده [است] یا آنها سه جنس*اند، ناس و نسناس و نسانس، یا نسانس زنان آنها، یا نسانس گرامی*قدر از نسناس است، یا آنها یأجوج و مأجوج است، یا قومی از بنی*آدم از نسل ارم*بن سام، و زبان عربی دارند و به نامهای عربان می*نامند و بر درخت برمی*آیند و از آواز سگ می*گریزند. یا خلقی بر صورت مردم، مگر در عوارض مخالف مردم*اند و آدمی نیستند، یا در بیشه*ها بر کرانهء دریای هند زندگانی می*کنند و در قدیم عربان شکار می*کردند و می*خوردند آنها را. (از منتهی الارب) (آنندراج).
* حیوانی است که در بیابان ترکستان باشد منتصب*القامه، الفی*القد، عریض*الاظفار، و آدمی را عظیم دوست دارد، هرکجا آدمی را بیند بر سر راه آید و در ایشان نظاره همی کند و چون یگانه از آدمی بیند ببرد، و از او گویند تخم گیرد، پس بعد انسان از حیوان او شریف*تر است که به چندین چیز با آدمی تشبه کرد یکی به بالای راست و دوم به پهنای ناخن و سوم به موی سر. (از چهارمقالهء نظامی عروضی، معین صص14–15).
* خدای*تعالی ذریهء او را [جدیس را] مسخ گردانید و ایشان را نسناس خوانند، نیم تن دارند و به یکی پای چنان [دوند] که هیچ اسبی درنیابدشان. (از مجمل التواریخ).
* آنکه به*شکل انسان بود ولی خوی و سرشت انسانی در وی نباشد. (ناظم الاطباء)
در افسانه*های ایرانی گلیم*گوش مردمى بوده*اند مانند آدم لیکن گوش*هاى آنها به مرتبه*اى بزرگ بوده که یکى را بستر و دیگرى را لحاف می*کرده*اند و آنها را گوش*بستر هم می*گویند.
در کتاب عجایب*المخلوقات (چاپ هند ۱۳۳۱ ه*. ق.) ص۵۸۴ آمده:
گروهى بود که ایشان را منسک خوانند. و ایشان در جهت مشرق نزدیک یأجوج (و) یأجوج بر شکل آدمى بودند و مر ایشان را گوش*هایى بود مانند گوش فیل. هر گوش مانند چادر باشد چون خواب کنند یکى از آن دو گوش بگسترانند و گوش دیگر چادر کنند. جمعى از نسل قابیل بن آدم که در حدود بلاد مشرق سکونت دارند و گوش ایشان بمثابه*اى بزرگ است که یکى را بستر و دیگرى را لحاف سازند چنانکه از تواریخ معلوم می*شود.
پری دریایی در فرهنگ عامه، یک موجود افسانه*ای آبزی است که سر و تنه*ای به شکل یک زن زیبا و دمی شبیه به ماهی دارد. پری دریایی، در بسیاری از افسانه*ها اینطور تصویر شده است که در کنار ساحل دریا می*ایستد و با یک دست در حال شانه*کردن موهای بلندش و در دست دیگرش آینه*ای را نگاه داشته*است. در قصه*های بسیاری، پریان دریا، غالباً به پیشگویی اتفاقات آینده می*پردازند، گاهی از روی اجبار، قدرتهای ماورا طبیعی خود را به انسانها میبخشند و گاهی عاشق انسانها شده، یا با فریفتن انسانهای فانی که دل در گرو عشق آنها بسته*اند، آنها را به قعر دریا می*برند. تشابهاتی بین افسانه*های پری دریایی و افسانه*های سیرن (حوری دریایی اسطوره*های یونان) وجود دارد.
گرچه پریان دریا، در افسانه*ها گاهی اوقات مهربان و خوشنامند، اما به طور معمول پلید تصویر شده*اند، هدایایشان بد یمنی می*آورد، اگر آزرده*خاطر شوند، موجب به*پاشدن طوفان و سایر بلایا می*شوند، به*طوری که دیدن یکی از آنها در دریا، نشانه غرق شدن کشتی بوده*است. برخی چون لورلای رود راین ، با خواندن آوازهای زیبا موجب جلب ماهیگیران و دریانوردان به دریا و غرق شدن آنها شده و بعضی مثل پری دریایی حکاکی شده در سکوی کلیسای «زنور» در «کورنوال» انگلستان ، مردان جوان را میفریبند تا برای زیستن با آنان به اعماق دریا روند.
هانس کریستین اندرسن، در داستان محبوب پری دریایی کوچولو که در سال ۱۸۳۶ آنرا به رشته تحریر درآورد، درباره پریان دریایی اینگونه نقل می*کند که آنها فراموش می*کنند که انسانها نمی*توانند در زیر آبها نفس بکشند، حال آنکه به عقیده برخی دیگر، آنها از روی کینه و دشمنی، انسانها را غرق می*کنند.
پری دریایی در افسانه*های بسیاری از فرهنگ*های جهان، از تمدن آشوریان تا بابل و یونان باستان وجود دارد. در بعضی افسانه*های اروپایی آمده پری دریایی توانایی برآورده کردن آرزوهای انسان*ها را دارد، و در ژاپن معروف است که خوردن گوشت پری دریایی سبب جوان ماندن و زندگی جاوید می*شود.
برخی زمینه خلق افسانه*های پری دریایی را پستانداران آبزی چون گاوهای دریایی و دوگانگ*ها می*دانند که در کنار ساحل دریا به نحوی مثل انسانها به شیردادن به بچه*هایشان می*پردازند.
در ایران نیز داستان پری دریایی وجود دارد به خصوص در جنوب ایران، در مجاورت خلیج فارس. چنان*که در داستان*های منیرو روانی پور با نام آبی*ها و قرمزها دیده می*شوند.
در متن*های کهنِ داستانی فارسی از آدمی*وشانی که در دریا زندگی می*کنند نام برده شده*است. ایشان را مردمِ آبی خوانده*اند. این مردمان آبی به*عادت از آدمیان گریزانند. لیک بر اثر مجاورت با آدمیان انس می*گیرند، خاصه آدمیانی که به جزیره*های متروک افتاده*اند ،* مردمان آبی سخن آدمیان نمی*دانند لیک به زبان اشاره ارتباط بر قرار توانند کرد. با آدمیان جفت*گیری توانند کرد و صاحب فرزند توانند شد.
حمدالله مستوفی در بخش جانورشناسی نزهةالقلوب که با استناد به عجایب*المخلوقات نوشته شده*است از «آدمی آبی» نام می*برد. او آدمیان آبی را از همه حیث چون آدمیان برّی خوانده*است جز آنکه به جثه کوچک*ترند و دم می*دارند. شباهت به انسان[های بری] به قدری در نظر نویسنده زیاد بوده*است که «جهت لفظ انسانیت» ترتیب الفبایی را در آوردن نام ایشان رعایت نکرده*است و آدمی آبی را در صدر فهرست جانوران بحری آورده*است. بر خلاف باورهای اروپایی که در بالا گفته آمده*است، دریانوردان ایرانی، دیده*شدن مردمان آبی را خوش*یمن دانستندی. چنان که مستوفی هم نوشته*است: «ظهورشان در بحر، دریاورزان را خرّمی افزاید و آن را سبب آرام دریا دانند».
کورش کبير در پي ايجاد وحدت ميان اقوام وتيره*هاي گوناگون ايراني و ايجادي کشوري نيرومند به درياي پارس مي*رسد و از ساحل نشينان داستان*هاي زيادي در باره اين درياي بي*کران مي*شنود. هرچند که بيشتر اسناد آن روزگار به تاراج غارتگران رفته است اما اين داستان*ها در جامعه و ميان مردم باقي ماند تازماني که حکيم نظامي گنجوي، شاعر بزرگ ايران آن را در اسکندرنامه به نظم درآورد. يادآوري اين نکته ضروري است که به گفته انديشمندان و پژوهشگران ذوالقرنين همان کورش کبير است که در افسانه*ها به شکل اسکندر ذوالقرنين درآمده و همچنين در داستان*هاي ملي ايران اين خود اسکندر فرزند داريوش پادشاه ايران است. آنچه که اروپاييان به نام اسکندرکبير در تاريخ رواج داده*اند، غلو و گزافه*اي از يک جنگ*طلب ويرانگر است و هيچ ربطي به اسکندر ذوالقرنين ندارد.
در آخرين سفر اسکندر ذوالقرنين (کورش کبير؟)، به درياي پارس مي*رسد که از ديدگاه شگفتي و غرايب با هيچ*يک از درياهاي پيشين قابل مقايسه نيست.
حکايت چنان رفت از آن آب ژرف... که دريا کناريست اينجا شگرف
هر شب عروسان زيباي دريايي به*سان خورشيد و ماه از دريا به*در مي*آيند و در ساحل به خنياگري مي*پردازند، آواز آنها آن*چنان لطيف است که هر شنونده*اي را مدهوش مي*سازد و بامدادان اين پريان دريا ديگر بار به کام امواج فرو مي*روند. (همچون داستان اوليس و سيرن*ها در اوديسه هومر).
ذوالقرنين سپاهيان را در فاصله لازم مستقر مي*سازد و خود به همراه درياپوي راهنما روانه ساحل مي*شود، صحنه بزم پريان آن*چنان او را از خود بي*خود مي*سازد که بامدادان،
در اين آب شوريده خواهم نشست...که رازي خدا را در اين پرده هست
حوريان و يا پريان دريايي پايين*تنه*اي مانند ماهي و بالاتنه*اي مانند دختران جوان داشتند. زيبارو و خوش*اندام با موهايي بلند و سياه، خوش*آوا و خوش*آواز که از غروب آفتاب تا بامدادان در ساحل دريا مي*آراميدند و گاهي به نغمه*سرايي مشغول مي*شدند. در بيشتر داستان*هاي مربوط به پريان دريايي، ايشان جانوراني مهربانند که با آدميان به ويژه دريانوردان و غواصان همزيستي مي*يافتند.
يکي از مشهورترين داستان*هاي دريايي که از شبه آدميان آبزي سخن به ميان آورده است، داستان انشرتو است. و اين ماجرا چنين است:
"... در ساحل يکي از جزاير، زن*هايي را ديديم که درون دريا مشغول شناوري و بازي بودند، همينکه کشتي به آنها نزديک شد به داخل جزيره فرار کردند. پس از مدتي يک عده زن*ومرد از طرف جزيره به سوي ما آمدند. اين مردم به نظر خيلي زيرک و عاقل مي*نمودند، ولي ما زبان آنها را به*هيچ*وجه نمي*فهميديم و مقصود خود را با اشاره به آنها مي*فهمانديم، آنها هم با اشاره به ما پاسخ مي*دادند. از آنها خواهش کرديم اگر غذايي دارند به ما بفروشند. ... آنگاه رفته و مقدار زيادي برنج و مرغ و گوسفند و عسل و روغن و انواع ميوه براي ما آوردند. ما نيز در برابر آن آهن، مس، سورمه، پارچه و پوشاک به آنها داديم. باز به اشاره پرسيديم، چه مال*التجاره*اي براي فروش به ما دارند؟ پاسخ دادند بنده زرخريد. پذيرفتيم. هنگامي*که آنها را آوردند، ديديم بهتر و زيباتر از آنها در زندگي خود نديده*ايم. تمام وجود خنده و شوخي بودند و آواز مي*خواندند. سبک*وزن و چست و چالاک بودند... سرهاي ايشان کوچک بود و در زير کتفشان، آلت شنا، شبيه به بال ماهي ديده مي*شد.
پرسيديم اين چيست؟
به ما خنديدند و گفتند: تعجب نکنيد، تمام اهالي جزيره اين*گونه آفريده شده*اند، و به آسمان اشاره کردند، يعني خداوند ما را اين*چنين آفريده است.
ما ديگر بيش از اين سخني نگفتيم و با خود انديشيديم که خوب فرصتي بدست آمده و خوب غنيمتي يافته*ايم. پس هريک از ما به مقدار متاعي که همراه داشت، از آن بندگان خريداري نمود و کشتي را از امتعه خود خالي ساخته و به جاي آن اسير بار مي*کرد. هرچه مي*خريديم باز مي*ديديم بهتر و زيباتر از آن را برما عرضه مي*داشتند، خلاصه اينکه کشتي را از مخلوقي که چشم بهتر از آن را هرگز نديده پر مي*ساختيم. چنانکه هرگاه کار به مراد ما انجام مي*شد، خودمان و نوادگانمان توانگر و بي*نياز مي*شديم. سرانجام جزيره را ترک کرديم. در روز نخست باد موافق به بادبان*هاي کشتي در افتاد. ما باکمال سرزندگي و خوشي از اين معامله جزيره را ترک گفتيم و به راه افتاده بوديم. همين*که جزيره از ديد ما ناپديد گشت و ما به ميآن درياي بي*کران رسيديم، بعضي از اسيران بناي گريه و زاري را گذاردند، به*طوري که گريه آنها باعث کدورت خاطر و دلتنگي ما گرديده بود. اما در اين ميان عده ديگري ساکت بودند و راضي. از آنها پرسيديم دوستان را چه چاره است؟ آنها به رفقاي خود گفتند چرا گريه مي*کنيد؟ برخيزيد تا با هم برقصيم و بخوانيم و شادي کنيم. با اين حرف تمام اسرا برخاستند و بناي رقصيدن و خنديدن و آوازخواني را گذاردند. اين رفتار آنها موجب انبساط خاطر ما شد. به آنها گفتيم اين رفتار شما خيلي بهتر از آن گريه و دلتنگي است.
آنگاه آن*ها را به حال خود گذاشته و هريک از ما نيز به کارهاي خود مشغول شديم. همينکه اسرا ما را نسبت به خودشان غافل ديدند، فرصت را غنيمت شمرده و مانند ملخ*هاي پران از کناره کشتي به درون دريا پريدند. کشتي همچنان بر روي امواج دريا به سرعت سير مي*کرد و ما به فراريان هيچ دسترسي نداشتيم. با آنکه کشتي به اندازه يک فرسنگ از آنها دور شده بود، ما هنوز آواي خوش*آهنگ آنها را مي*شنيديم. آنها در برابر آشوب و انقلاب دريا و امواج سهمگين آن به همه گونه مبارزه و مقاومت توانا بودند. اين*گونه بود که تمامي اسيران را از دست داديم، مگر دختر جواني که ناخدا او را در يکي از اتاق*هاي بزرگ کشتي حبس کرده بود. پس از اين واقعه همين*که داخل آن اتاق شدند ديدند که دخترک در تلاش است که کشتي را سوراخ کرده و خود را مانند دوستانش به دريا افکند. فورا او را گرفته و به بند کشيد. سرانجام به مقصد رسيديم. کالايي را که باقي مانده بود فروختيم و ده يک سرمايه نخستين عايد شد. آوازه بازگشت آنها در شهر پيچيد. پيرمردي به نزد ناخدا آمده و گفت: جزايري که اتفاق شما را به آنجا افکند، جزاير ماهي نام دارد و اهالي آن دوزيست هستند و اين ترفند آنهاست که گروهي را به شکل برده به بازرگانان مي*فروشند و بردگان هم در ميانه راه مي*گريزند. زنهار اين دختر را به آب نزديک نکنيد که بي*درنگ خواهد گريخت.
ناخدا با آن دختر ازدواج کرده و از وي داراي شش فرزند شد. اما همچنان بند بر پاي وي داشته بود. پس از هجده سال که ناخدا فوت کرد، فرزندان متاثر از بند بر پاي مادر، بندها را گشودند. اما همينکه آزاد شده، "انشرتو" گويان، پا به فرار گذاشت. فرزندان به دنبال او مي*رفتند و مي*گفتند: چگونه مي*روي و پسران و دختران خود را ترک مي*گويي؟ او پاسخ داد: چه*کار مي*توانم براي آنها بکنم. اين بگفت و خود را به دريا افکند و چونان ماهيان نيرومند در آب دريا شناور شد و ناپديد گشت!
غواصان قديمي مرواريد که بدون هرگونه تجهيزاتي به زير آب مي*رفتند، از وجود زني در زير آب که بچه شيرخواره*اي را در آغوش داشته خبر مي*دادند. بسياري که براي نخستين بار آن را ديده بودند و در باره آن هيچ آگاهي نداشتند در همان برخورد نخست سکته کرده و جان*سپرده بودند. اين زن مي*تواند صورت تغيير يافته آناهيتا[3]، الهه باروري و خداي آب*ها، در ايران باستان، باشد. گاهي اين زن به نزد غواصان آمده از آنها مي*خواهد براي فرزندش گهواره*اي تهيه نموده به زير آب ببرد. اگر غواص چنين نمايد، مادر دريا (ننه دريا) چند مرواريد درشت به او خواهد داد.
در قديم که غواصان بدون هيچ ابزاري به ژرفاي دريا مي*رفتند و تحت فشار آب، کمبود هوا و ديگر مشکلات، مناظري مي*ديدند که امروزه از ديدگاه ما اغراق*آميز و باورنکردني است. يکي از اينها داستان مادر حامل گهواره است. داستاني از يک غواص است که در يکي از هيرات (هير = برآمده از سطح دريا) در جنوب خليج فارس در ژرفاي دريا مشغول به صيد مرواريد بوده که چشمش به گهواره*اي افتاده که زني مشغول به تکان دادن آن بوده است. در حالت ترس و وحشت دستي را بر شانه خود احساس مي*کند. آن شخص زني بالاتنه مانند انسان و پايين*تنه به شکل ماهي بوده است. اين زن با زباني که فارسي، عربي و يا افريقايي نبوده با او صحبت کرده و از او خواسته نزد آنها بماند. غواص با اشاره مي*گويد که ديگر نفسي براي ماندن ندارد، اما زن با نفس خود به دور او حبابي مي*سازد، و مي*گويد اندکي پيش ما بمان. ناگهان، چند زن دريايي با سبدهاي رنگارنگ به مناسبت تولد بچه زن دريايي و براي سر سلامتي مي*آمدند. در روي کشتي که از دير آمدن غواص نگران شده بودند، طنابي را که يک سر آن به پاي غواص بسته شده بود کشيدند و غواص بي*هوش را بر روي عرشه آوردند. پس از به هوش آمدن داستان مادر حامل گهواره را براي دوستانش تعريف کرد.
اگر زن يا مرد دريايي با غواصي ارتباط برقرار کنند صيدش رونق مي*گيرد. اما هميشه اين احتمال وجود دارد که آنها از او بخواهند در زير آب مانده با آنها زندگي کند. اگر صياد امتناع کند ديگر مرواريدي نخواهد يافت و اگر بپذيرد دچار خفگي و بيهوشي شده و اگر دوستانش او را به عرشه نکشند، خفه شده و خواهد مرد.
همچنين اگر گهواره*اي به تور يا قلاب صيادان گير کند آن را نشانه*اي از وجود بچه بنينگي (گهواره*اي) دانسته گهواره را به آغوش دريا باز مي*گردانند و سريع از آن محل دور مي*شوند.
غواصان قديمي مرواريد که بدون هرگونه تجهيزاتي به زير آب مي*رفتند، از وجود زني در زير آب که بچه شيرخواره*اي را در آغوش داشته خبر مي*دادند. بسياري که براي نخستين بار آن را ديده بودند و در باره آن هيچ آگاهي نداشتند در همان برخورد نخست سکته کرده و جان*سپرده بودند. اين زن مي*تواند صورت تغيير يافته آناهيتا[3]، الهه باروري و خداي آب*ها، در ايران باستان، باشد. گاهي اين زن به نزد غواصان آمده از آنها مي*خواهد براي فرزندش گهواره*اي تهيه نموده به زير آب ببرد. اگر غواص چنين نمايد، مادر دريا (ننه دريا) چند مرواريد درشت به او خواهد داد.
در قديم که غواصان بدون هيچ ابزاري به ژرفاي دريا مي*رفتند و تحت فشار آب، کمبود هوا و ديگر مشکلات، مناظري مي*ديدند که امروزه از ديدگاه ما اغراق*آميز و باورنکردني است. يکي از اينها داستان مادر حامل گهواره است. داستاني از يک غواص است که در يکي از هيرات (هير = برآمده از سطح دريا) در جنوب خليج فارس در ژرفاي دريا مشغول به صيد مرواريد بوده که چشمش به گهواره*اي افتاده که زني مشغول به تکان دادن آن بوده است. در حالت ترس و وحشت دستي را بر شانه خود احساس مي*کند. آن شخص زني بالاتنه مانند انسان و پايين*تنه به شکل ماهي بوده است. اين زن با زباني که فارسي، عربي و يا افريقايي نبوده با او صحبت کرده و از او خواسته نزد آنها بماند. غواص با اشاره مي*گويد که ديگر نفسي براي ماندن ندارد، اما زن با نفس خود به دور او حبابي مي*سازد، و مي*گويد اندکي پيش ما بمان. ناگهان، چند زن دريايي با سبدهاي رنگارنگ به مناسبت تولد بچه زن دريايي و براي سر سلامتي مي*آمدند. در روي کشتي که از دير آمدن غواص نگران شده بودند، طنابي را که يک سر آن به پاي غواص بسته شده بود کشيدند و غواص بي*هوش را بر روي عرشه آوردند. پس از به هوش آمدن داستان مادر حامل گهواره را براي دوستانش تعريف کرد.
اگر زن يا مرد دريايي با غواصي ارتباط برقرار کنند صيدش رونق مي*گيرد. اما هميشه اين احتمال وجود دارد که آنها از او بخواهند در زير آب مانده با آنها زندگي کند. اگر صياد امتناع کند ديگر مرواريدي نخواهد يافت و اگر بپذيرد دچار خفگي و بيهوشي شده و اگر دوستانش او را به عرشه نکشند، خفه شده و خواهد مرد.
همچنين اگر گهواره*اي به تور يا قلاب صيادان گير کند آن را نشانه*اي از وجود بچه بنينگي (گهواره*اي) دانسته گهواره را به آغوش دريا باز مي*گردانند و سريع از آن محل دور مي*شوند.
بدن باباي دريا از پشم سياه پوشيده شده است. به هنگام غروب آفتاب و شب*ها از آب خارج مي*شود و اگر کسي را در کنار آب ببيند با خود مي*برد. بعضي وقت*ها هم از بدنه کشتي بالا آمده و ملوانان را غافلگير ساخته و با خود مي*برد. هيولاي يادشده، يک*ونيم تا دو تن وزن داشته، حدود 4 متر بلندي و 2 متر پهنا دارد. دست*وپايش مانند انسان است، اما انگشتانش کوچک است. صورت او شبيه به گاوميش بوده اما هيکل آن چندين برابر گاوميش است. باباي دريا به شدت از تيشه و اره هراسان است و به محض ديدن آنها و يا صداي برخورد دو قطعه آهن از محل دور مي*شود. چند مورد دريانوردان نيرومند باباي دريا را به دام انداختند و او را تکه*تکه کردند، اما به محض تماس با آب دريا به شکل نخستين خود درآمده و گريخته است.
همان مردم و موي*ها چون کمند... همه تن پر از پشم چون گوسفند
يکي سر چو ماهي، تنش چون پلنگ... يکي سر چو گاو و تنش چون نهنگ
در طي جنگ جهاني دوم، کشتي*هاي انگليسي يک آبزي عجيب را در سواحل بندرلنگه صيد کردند، مردم محلي آن را همان باباي دريا مي*دانستند. جزييات اين صيد از سوي مقامات انگليسي هيچ*گاه فاش نشد.
گاوماهي، شب*هنگام براي چريدن از دريا خارج شده و در علف*زار و چمن*زار به گشت و گذار مي*پردازد. براي اينکه پيرامون خود را ببيند دو دانه گوهر روشن و درخشان از دو سوراخ بيني خود خارج مي*کند و بر روي علف*ها و گياهان مي*اندازد و در روشنايي درخشنده و تابناک آن دو گوهر به چريدن مشغول مي*شود. به هنگام بازگشت به ژرفاي دريا آن دو گوهر را با يک نفس عميق در بيني خود بالا کشيده به دريا مي*رود.
در کتاب ناخدا شهريار رامهرمزي آمده است که :" مردويه پسر زرابخت، دريانورد پارسي، روزي در آب*هاي جزيره رابح کشتي را مي*راند که ناگهان يک برآمدگي مانند فک مشاهده کرد و کشتي را از ميان آن نيم*دايره فک مانند عبور داده و با خود چنين مي*انديشد که قله دو برآمدگي در سطح آب نمايان است. اما همين*که از ميان آنها گذشت، ناگهان متوجه مي*شود که برآمدگي*ها در آب فرو رفته و اثري از آنها نيست و سرانجام معلوم مي*شود که خرچنگي دو فک انبر مانند خود را در سطح آب آورده و منتظر صيدي بوده که گذر کشتي اين غنيمت را از دست او گرفته است."
مي*توان گفت که داستان جزيره متحرک، و دريانورداني که بر يک جزيره کوچک پاي نهادند و سپس متوجه شدند که بر پشت يک جانور غول*پيکر ايستاده*اند در ميان تمامي اقوام دريانورد وجود داشته است. در ميان دريانوردان درياي پارس هم چنين داستاني در مورد جانوراني مانند نهنگ، ماهي گاو عنبر، خرچنگ و …. وجود داشته است.
